شهرستان بم؛ یکی از شهرستان های استان کرمان در جنوب شرقی ایران است و مرکز آن، شهر بم است. شهر بم در فاصله ۱۹۵ کیلومتری از جنوب شرقی کرمان مرکز استان واقع شده است. (برای آشنایی با شهرداری بم کلیک کنید.)
نام
بم که در طول تاریخ با نام‌های کجاران و کوزران نیز شناخته می‌شده،عمر شهر باستانی بم که با نام ارگ قدیم شناخته میشود به سده‌ی پنجم پیش از میلاد می‌رسد. نام این شهر در شاهنامه فردوسی « کجاران» و در کارنامکِ اردشیر «کلالان» آمده و بنا به نوشته اقای احمد کسروی نویسنده بزرگ معاصر، در خط پهلوی این دو کلمه شبیه یکدیگر نوشته می‌شوند که همان کوزران است. هم اکنون نیز محله‌ای قدیمی در بم با نام کوزران (کوزرون) شناخته میشود. فردوسی در داستان «هفتواد» از کِرمی افسانه‌ای می‌گوید که دختر «هفتواد» حاکم بم، بر حسب اتفاق در بازگشت از کار روزانه آن را می‌یابد و از آن پس است که روزگار بر وفق مراد او می‌چرخد و او وجود کِرم را به فال نیک می‌گیرد و به تیمار کرم می‌پردازد. امروزه در یک طرف ارگ بم محلی است معروف به دروازه یا « کـُتِ کِرم » به ضم کاف وسکون تاء.
” کد” در زبان پهلوی به معنی خانه و منزل می‌باشد و بعلت کثرت استعمال “کت” گویند و “کت” به ضم کاف وسکون تاء ، به‌زبان محلی بمی و خاصه به لهجه کرمانی به‌معنی “سوراخ” است که به جایگاه جانوران نیز گفته میشود. صنیع‌الدوله در کتاب مرآت البُلدان (آینه‌ی شهرها) می‌نویسد: بهمن بن اسفندیار (شاه هخامنشی)، که او را اردشیر درازدست می‌نامیدند، به خونخواهی پدرش از استخر فارس به زابل لشکر کشیده و فرامرز پسر رستم از حرکت سپاه بهمن آگاه گشت و با لشکری به‌عزم جنگ بسوی لشکر بهمن‌بن‌اسفندیار شتافته و در محل کنونی بم با او تلاقی کرده، بهمن پیروز گشته و فرامرز را بدار آویخت. گویند بهمن از شرقِ محل زدوخورد “دار” تهیه کرده و در غرب آن، “دار” را استوار ساخته و فرامرز را در آنجا بدار آویخت. پس از هزاره‌ها این دو روستا در دو طرف شهر کنونی بم با نام‌های “دارستان” محل تهیه دار و “دارزین” محل به دار زدن فرامرز، شناخته می‌شوند. بهمن‌بن‌اسفندیار در محل جنگ به بنای برج و بارو می‌پردازد و جمعیتی را در آن سکنی داده (منظور ارگ بهمن است) و از این جهت آنجا را بم (مخفف بهمن) نام نهادند.
پیشینه
بم یکی از شهرهای تاریخی ایران و استان کرمان است طوری‌که اگر بخواهند به یک جهانگرد چندین عکس تاریخی از ایران نشان دهند حتماً یکی از آنها ارگ بم است. (ارگ بم بزرگترین بنای خشتی جهان است که از لحاظ عظمت و زیبایی با دیوار چین مقایسه میشود). همچنین بم در گذشته به پاریس ایران شهرت داشت. شهر بم به فاصله تقریبی ۱۲۰۰ کیلومتری پایتخت قرار دارد، این شهر به لحاظ تاریخی و محصولات کشاورزی (به‌ویژه خرما)، معروفیت جهانی دارد.
شهر قدیم بم یکی از پنج کورهٔ ایالت فارس بود و به دروازه شرق ایران شهرت داشته‌است. بم در مقطع حساسی از تاریخ (اواخر پادشاهی لطفعلی خان زند در زمان فرار او به بم) حتی از طرف لطفعلی خان پایتخت ایران نیز اعلام شد و برای مدتی پایتخت ایران بود.
وقتی پاتی نجر جهانگرد انگلیسی در حدود ۱۱۸۹ خورشیدی وارد بم شد، قلعه آن را مستحکم دیده و ذکر می‌کند: بقدری آن را مستحکم کرده‌اند که شاید در همه ایران از این حیث بی‌نظیر باشد.بنوشته بارتولد: بم مرکز صنعتی کرمان بوده و پارچه‌های نخی که در بم می‌بافته‌اند بهمه جا حتی تا مصر می‌رفت…» یعقوبی که در ۲۷۸ ه.ق از نطقه کرمان سخن به میان آورده از قلعه بم نیز یاد کرده‌است که از نوشته‌های او، این چنین بر می‌آید که این قلعه استحکامات خوبی نیز داشته‌است.
جغرافی نویسان عرب قرن دهم به ویژه مقدسی شرح خوبی دربارهٔ اهمیت اقتصادی بم به دست ما می‌دهند و مقدسی می‌نویسد: بم یک مرکز ولایتی با اهمیت و دلکش و بزرگ است مردم آن کارشناس و دارای مهارت هستند. این شهر بازارگاهی است و مردم را از راه دور به خود می‌کشاند و پارچه‌ای که در اینجا تولید میشود در کشورهای بسیاری شهرت دارد و آوازه بم در همه جهان اسلام پیچیده و مایه سرفرازی کشور است و بیشتر اهالی شهر بافندگانند و بیشتر رخت‌های صادراتی بم در دهکدهٔ بزرگی نزدیک آن فراهم میشود و در خاور و باختر جهان اسلام این رختها را به عالی‌ترین همه لباس‌ها می‌دانند و علاوه بر اینها دستار و پیراهن و لباسهای فاخر که طالب بسیار دارد و البسه‌ای که از مرو بیرون می‌آید در بم تولید میشود.
دکتر مظاهری: «... پرورش کرم ابریشم و کارگاه‌های ابریشم بافی متعددی از قرن ششم میلادی در نواحی یزد، بم، شوشتر و خوزستان شروع بکار کرده‌اند و احتمال بسیار دارد که صنعتی نساجی قدمت بیشتری در ناحیه بم داشته باشد. کتاب بدایع الزمان؛ ولایت بم حکایت از بهشت می‌کرد، خطه‌ای مشتمل بر الوان نعیم… ساکنان نخستین بم اطلاعات ساکنان نخستین بم به‌درستی شناخته نیست اما از روی سکونتگاه‌های دسته جمعی به ویژه ایجاد برج و بارو‌های مستحکم در اطراف آنها، می‌توان حدس زد که این شیوه فرهنگ آریائی باشد (زیرا بومیان ایران چنین استحکاماتی را لازم نمی‌دانستند) و با توجه به سکونت مداوم مردم در ارگ از هزاره‌های گذشته تا ۱۵۰ سال پیش می‌توان حدس زد مردم کنونی بم از نژاد آریایی نسبتاً اصیل باشند. تیره‌ای آریائی نژاد که بر بم تاختند با بومیان مقاوم روبرو شدند و چون بر آنان پیروز گشتند بساختن برج و بارو و استحکاماتی پرداختند.
همچنین چندی پیش تحقیق و پژوهش یک محقق در مورد مردم بخش دهبکری و روستاهای تابع آن و آزمایش از آنها نشان داد DNAمردم دهبکری و توابع آن با DNAاجساد مدفون در ارگ بم یکی است و این موضوع به این معنا است که مردم دهبکری و توابع آن همان مردم قدیم ارگ بم هستند که صدها سال قبل به دلایل نامعلومی مثل خشکسالی یا گرمی هوا و غیره.. به مرور زمان و طی سالیانی از داخل ارگ بم به این منطقهٔ پرآب و خوش آب و هوا نقل مکان کرده‌اند که عدهٔ بیشتر آنها در همان ارگ مانده‌اند. بنای این شهر قدیمی را در اساطیر ایرانی به بهمن ابن اسفندیار نسبت می‌دهند.
جغرافیا
این شهرستان از شمال و غرب به شهرستان کرمان، از جنوب غرب به شهرستان جیرفت، از جنوب به شهرستان عنبراباد و و شهرستان رودبار جنوب، از مشرق با شهرستان نرماشیر و شهرستان ریگان و شهرستان فهرج محدود میشود. مساحت شهرستان ۵٬۱۷۵ کیلومترمربع می‌باشد. مرکز این شهرستان از نظر جغرافیایی در ۵۸ درجه و ۲۱ دقیقهٔ طول شرقی و ۲۹ درجه و ۶ دقیقهٔ عرض شمالی و ارتفاع از سطح دریا ۱٬۰۵۰ متر و مساحت شهرستان بم ۱۷٬۷۵۵ کیلومتر مربع می‌باشد. شهر بم در ۱۹۵ کیلومتری جنوب شرقی کرمان و در منطقهٔ شرق استان واقع شده‌است و این شهر مرکزیت فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، اداری منطقهٔ شرق استان کرمان است.
آب و هوای بم گرم و خشک است اما به علت مجاورت با کویر، آب و هوای متغیری دارد، به‌طوری‌که گاهی اوقات در تابستان‌ها گرم‌ترین و در زمستان‌ها سردترین نقطۀ کشور گزارش شده‌است. میزان بارندگی سالانه به‌طور متوسط ۶۸ میلی‌متر است.
جمعیت
جمعیت شهر بم بر اساس سرشماری سال ۹۵ مرکز آمار ایران ۱۲۷٬۳۹۶ نفر بوده‌است.
فرهنگ
زبان مردم استان کرمان و شهر بم، فارسى با لهجه کرمانى است. این لهجه شباهت زیادى به لهجه شیرازى دارد. علاوه بر زبان فارسى، اقلیت‌های مذهبى به زبانه‌ای خودشان صحبت می‌کنند. در بین عشایر زبانه ای ترکى و بلوچى هم رایج است.
جاذبه ها
مهم ترین مکان های گردشگری این شهر عبارتند از:
آبشار باغچمک
ارگ بم
روستای دهبکری
قنات قاسم آباد بم
قنات اکبرآباد بم
رودخانه آدوری
گورستان ایستاده کودکان ارگ بم
آبشار تنگ تاهران
تل آتشین دارستان بم
گورستان کوهشاه
بازار سنتی سرپوشیده بم
قلعه برج معاذ
آتشکده میرآباد
ره آورد
خرمای بم از جمله مرغوبترین خرمای مضافتی جهان به شمار می‌رود و از دیرباز به کشورهای مختلف صادر میشود. این شهر دارای نخل‌های پرتعداد است و یکی از ارکان مهم در حفظ شهر بم بعد از زلزله، همین نخل‌های استوار بودند که شهر را زنده نگه داشتند. به جز خرما، مرکبات بم از جمله پرتقال که با نام پرتقال بمی شناخته میشود، شهرت خاصی دارد. کلمپه، کماچ سهن، قووتو (قاووت) و حنا نیز از دیگر سوغاتی های این شهر است و صنایع دستی نیز از دیگر سوغات بم به شمار می‌رود.
اقتصاد
بم در گذشته‌های دور از جمیع لحاظ حتی از کرمان (مرکز کنونی استان کرمان) نیز با اهمیت تر و پر رونق تر بوده و بر جنوب شرق فلات ایران مرکزیت داشته است. بم بعد از شهر کرمان به لحاظ تاریخی -فرهنگی و اقتصادی با اهمیت ترین شهر استان کرمان است و از حیث صنعت توریسم جز اولین شهرهای ایران است که وجود منطقهٔ زیبا و مدرن ارگ جدید در کنار ارگ تاریخی بم به شکوفایی این صنعت در بم کمک کرده. بم در تمام فصول سال میزبان توریست‌های داخلی و خارجی بسیاری است.
باغ‌داری، کشاورزی، دام‌داری و قالی‌بافی پایه و اساس اقتصاد بم را تشکیل می‌دهند. کشاورزی و باغ‌داری در شهرستان بم صددرصد آبی بوده و آب کشاورزی از کاریز و رودخانه تامین میشود. محصولات عمده کشاورزی این شهرستان گندم، جو، پنبه، تره بار، مرکبات و از همه مهم تر خرما بوده که بهترین نوع خرما در دنیا شناخته شده و به «مضافتی» مشهور است.
دام‌داری شهرستان بم بسیار کم، و بیش تر در بخش راین رواج دارد. به طور کلی دام‌داری در این شهرستان شامل پرورش گوسفند، گاو، طیور و شتر است. معادن سرب و روی درارتفاعات جنوب باختری بم وجود دارد.