خرم آباد بیست و سومین شهر پرجمعیت ایران و مرکز استان لرستان است.
(برای آشنایی با شهرداری خرم آباد کلیک کنید.)
نام
هرچند خرم‌آباد از دو واژه «خرم» و «آباد» تشکیل شده است و ترکیب آن، به معنای جایی بسیار سرسبز و دارای بناهای آباد است، اما این معنا با نام لری آن، یعنی «خورموؤه» (Khormo’ah)، همخوانی ندارد. «خور» به معنای اختصاری خورشید و «موؤه» در گویش لری به معنای «شدن» است و همچنین می‌تواند معنای نشستن یا فرورفتن هم داشته باشد که به خاطر شکل قیفی مانند شهر خرم آباد که دره‌ای و محصور در میان کوه‌های اطراف است. معنای اصطلاح خورموؤه، «محل فرورفتن خورشید» است، یعنی جایی که خورشید در آن فرومی‌رود. اگر مسافر این شهر باشید، در هر طرف از خود شهر یا در فاصله ۵ تا ۱۰ کیلومتری از آن، در هنگام غروب آفتاب، می‌توان این فرورفتن خورشید در آغوش دره را دید.
پیشینه
زمانی شهر مهم عیلامی یعنی خایدالو برجای خرم آباد قرار داشته است. همچنین بسیاری از محققان بر این عقیده هستند که شهر قدیمی شاپور خواست در دوره ساسانی و قرن نخست هجری که دارای اهمیت بسیاری بوده، در مکان شهر قدیمی خایدالو و مکان فعلی شهر خرم‌آباد قرار داشته است. در اواخر قرن ششم، خاندان اتابکان لر کوچک، شهر خرم آباد را به عنوان مرکز حکومت خود انتخاب کرده و آن را توسعه دادند. احتمالا در اثر حمله مغول، بخش عمده‌ای از شهر ویران شده است.
شاپورخواست یکی از شهرهای دوره ساسانی است. این شهر در مکانی که امروزه خرم‌آباد نام دارد و به دستور شاپور دوم بنا شده است، قرار دارد. شاپورخواست پس از حمله مغول به ایران، به طور کامل تخریب شد. پس از قرن هشتم تنها می‌توان نام خرم آباد را مشاهده کرد. فلک الافلاک در این زمان هسته اصلی شهر خرم آباد فعلی را تشکیل داد و موجب شکل‌گیری آن در این منطقه شده است. خرم آباد در زمان حکومت صفویان و پس از انقراض سلسله اتابکان لرستان، اهمیت خود را حفظ کرد، صفویان در دوره حکومت خود به آبادانی خرم آباد اهمیت دادند. شهر خرم آباد در دوره قاجار به محله های اطراف قلعه فلک الافلاک محدود بوده است. محله‌هایی مانند: پشت بازار، درب دلاکان و درب باباطاهر از جمله معروف‌ترین محلات شهر در زمان قاجار محسوب می‌شدند.
در دوران پهلوی ساختمان‌هایی جهت اصطبل و سربازخانه و ستاد لشکر ۵ ارتش در محدوده حصار ۱۲ برجی و قلعه فلک‌ا لافلاک احداث شد که دو ساختمان از مجموعه ساختمان‌های مذکور، در محوطه سپاه باقی مانده است و ساختمان دیگر که معروف به ساختمان اصطبل بود، در سال ۱۳۷۸ توسط سپاه پاسداران تخریب گردید.
طی دوره هشت ساله جنگ ایران و عراق، استان لرستان به دلیل همسایگی با سه استان مرزی در غرب و جنوب غربی ایران، از نظر سوق الجیشی دارای اهمیت بود. خرم آباد نیز به دلیل قرارگیری در مسیر شمال به جنوب و موقعیت راهبردی، بارها مورد حملات هوایی و موشکی از سوی ارتش عراق گرفت. در مجموع، شهر خرم‌آباد ۱۴۰ بار، مورد حمله هوایی و موشکی قرار گرفته و ۲۳۵۴ نفر در اثر این حملات کشته شدند.
جغرافیا
این شهرستان از شمال به شهرستان سلسله، از شمال شرق به شهرستان بروجرد، از شرق به شهرستان‌های دورود و الیگودرز، از جنوب به شهرستان اندیمشک و از غرب و جنوب غرب به شهرستان‌های دوره و پلدختر محدود می‌شود. خرم‌آباد در مختصات ۳۳٫۴۸ شمالی و ۴۸٫۳۵ درجه شرقی قرار دارد. شهر در ارتفاع ۱۱۴۷٬۸ متری از سطح دریا و در میان دره های زاگرس قرار دارد. فاصله خرم آباد تا تهران ۴۹۰ کیلومتر است و به دلیل قرار گرفتن در مسیر تهران - جنوب، دارای اهمیت ارتباطی و راهبردی زیادی است. آزادراه شماره پنج ایران از این شهر عبور می‌کند. خرم‌آباد در مختصات ۳۳٫۴۸ شمالی و ۴۸٫۳۵ درجه شرقی و در ارتفاع ۱۱۴۷٬۸ متری از سطح دریا قرار دارد. این شهر دارای آب و هوایی مدیترانه‌ای معتدل و نیمه مرطوب است و دارای میزان بارندگی بسیار، خصوصا در بهار می‌باشد. وجود منابع آب‌های زیر زمینی و چشمه های درون شهر، از نکات قابل توجه در جغرافیای شهر خرم آباد است
شهر خرم آباد، دارای آب و هوایی مدیترانه‌ای با میزان بارندگی بسیار به ویژه در فصل‌های بهار و زمستان است و از این روی ششمین مرکز استان پربارش در ایران محسوب می‌شود.
فرهنگ
ساکنان خرم‌آباد را می‌توان به طور کلی بخشی از مردم فِیلی به شمار آورد. فیلی‌ها خود بخشی از مردم لر به‌شمار می‌آیند. علی اکبر دهخدا و دانشنامه ایرانیکا نیز مردم خرم‌آباد را بخشی از طوایف فیلی معرفی می‌کنند. عمده جمعیت خرم آباد از مردمان لر هستند. همچنین عده‌ای از طوایف لک هم در این شهر ساکن هستند. برخی ایل‌های ساکن خرم‌آباد مانند باجلوندها و بیرانوندها از موصل به لرستان آمده‌اند.
قومیت: ساکنان خرم آباد را می‌توان به طور کلی، بخشی از مردم فِیلی به شمار آورد. فیلی‌ها خود بخشی از مردم لر به شمار می‌آیند. همچنین عده‌ای از طوایف لک هم در این شهر ساکن هستند. برخی ایل‌های ساکن خرم‌آباد مانند باجلوندها و بیرانوندها از موصل به لرستان آمده اند.
زبان، گویش، لهجه: لری خرم آبادی، گویش اصلی ساکنان خرم آباد و یکی از گویش‌های اصلی زبان لری است. ۷۸ درصد واژگان میان لری خرم‌آبادی و لکی مشترک هستند.
جمعیت
جمعیت شهر خرم آباد طبق سرشماری سال ۱۳۹۰ مرکز آمار ایران، برابر با ۳۴۸٬۲۱۶ بوده است. جمعیت شهرستان خرم‌آباد برابر با ۵۲۱٬۹۶۴ نفر و مساحت شهر ۶٬۲۳۳ متر مربع است. اهالی شهر، جزئی از مردم لر به شمار می‌آیند. خرم‌آباد بزرگترین شهر با جمعیت قوم لر ایران است.
جاذبه ها
قلعه باستانی فلک الافلاک یا دژ شاپورخواست، پل شکسته، حمام گپ، خانه آخوندابو، سنگ نبشته، مناره آجری، گرداب سنگی، پل صفوی...
رهآورد
نوعی نان محلی به نام نان ساجی، لبنیات، کاک، ترخینه و عسل, گلیم، جاجیم و صنایع چوبی
اقتصاد
اقتصاد خرم آباد بیشتر بر پایه کشاورزی، دامداری، باغداری، صنایع دستی و تا حدودی صنایع کارخانه ای استوار است. پیش از انقلاب ۱۳۵۷، شهر خرم آباد، روند رو به رشدی را طی می‌کرد و در خصوص اشتغال، ایجاد فرصت شغلی و کارگاه‌های فعال در شرایط خوبی قرار داشت به نحوی که کارخانه های نیرپارس که در سال ۱۳۶۵ به ماشین سازی لرستان تغییر نام داد، کارخانه پارسیلون، کارخانه صنایع چرم و پوست وابسته به کفش ملی، شرکت کشت و صنعت خرم آباد و شرکت ژنراتورسازی ایران، از جمله کارخانه های فعال در خرم آباد بودند.
واحدهای صنعتی: ارخانه سیمان، ساخت نیروگاه و ساخت مجتمع ۵۰۰ هزار تنی نورد، پتروشیمی خرم‌آباد، نیروگاه سیکل ترکیبی
منبع
سایت شهرداری خرم آباد
ویکی پدیا
