مریوان یکی از شهرستانهای مرزی با عراق است که در ۱۲۵ کیلومتری غرب شهرستان سنندج، مرکز استان کردستان قرار دارد و به علت وجود کوهها و ارتفاعات، درههای ژرف، جنگلها و پوشش گیاهی مناسب در شمال و جنوب، اقلیمهای گوناگونی را در خود ایجاد کرده است. (برای آشنایی با شهرداری مریوان کلیک کنید.)
نام
درباره ریشه نام گذاری مریوان گمانهای زیر گفته شده است:
• در زمان آشوریان این سرزمین را دور آشور یا کارشاروکین گفتهاند، چرا که سارگن پادشاه آشور پس از تسلط بر این منطقه، در حدود ۱۵۰۰ سال پیش از میلاد به جای شهر کهن هار هار این شهر را میسازد را میسازد که به مرور زمان به مریوان تغییر نام پیدا کردهاست.
• در منابع اسلامی از این منطقه به عنوان دژان یا دزان نام بردهاند، چرا که دارای دژ و قلعههای مستحکمی بودهاست و به مرور زمان به مریوان تغییر نام پیدا کردهاست.
• در گذشته هنگام صدور قبالهها و ذکر محل تولد در موقع صدور شناسنامه از دو کلمهٔ قلعه شاه آباد و دژ شاهپور استفاده شدهاست.
• در متون کهن مریوان را مهروان متشکل از دو واژه مهر و وان به معنی جایگاه مهر نوشتهاند و به مرور زمان به مریوان تغییر نام پیدا کردهاست.
• طبق شواهد این منطقه را مرویان خواندهاند، چرا که این منطقه دارای محصولات جنگلی مانند مازوج، کتیرا و گز درختی بوده و عدای برای تجارت این قبیل محصولات به این منطقه آمده که گویا اهل مرو بودهاند و در همین محل ساکن شدهاند که به مرور زمان به مریوان تغییر نام پیدا کردهاست.
• هم چنین بر اساس گفتهها این منطقه را مراویان به معنی جای مرغابی گفتهاند، چرا که نیز گفتهاند چون دریاچه زریبار باتلاقی بوده و در نتیجه انواع مرغان آبی مهاجر در فصول مختلف به منطقه کوچ کردهاند و در زبان کردی به مرغابی مراوی گفته میشود که به مرور زمان به مریوان تغییر نام پیدا کردهاست.
• آمدهاست که این منطقه را مروانیان نام نهادهاند، چرا که عدهای از مراوانیان پس از شکست و انقراض حکومت اموی در بغداد گریخته و در این محل ساکن شدند و به مرور زمان به مریوان تغییر نام پیدا کردهاست.
• بعضی دیگر این منطقه را به مروان به حاکم عرب منسوب میدانند که به مرور زمان به مریوان تغییر نام پیدا کرده است.
پیشینه
شهر مریوان در حدود یک سده پیشینه تاریخی دارد. یکی از شاهزادگان قاجار به نام فرهاد میرزا که کمی پیش از مشروطیت در این محل حکومت میکرد، در مریوان قلعهای بنا کرد که جریان بنای آن را در کتیبهای که به دیوار مسجد دارالاحسان (مسجد جامع سنندج) نصب کرده، شرح داده است. این شهر مرزی در همسایگی دولت عثمانی قرار داشت و به دستور ناصرالدین شاه قاجار در سال 1282 هـ .ق قلعهای مستحکم در آنجا احداث شد. در سال 1286 هـ .ق حاج فرهاد معتمدالدوله بر استحکام قلعه افزود و آن را شاه آباد نامید. در کنار همین قلعه نظامی، روستایی به وجود آمد که به نام قلعه (مریوان) نامگذاری شد. در داخل شهر به دستور حاج معتمدالدوله یک باب قنات، حکام و آب انبار احداث شد. بعد از حاج فرهاد معتمدالدوله، حاج محمد علیخان ظفرالملک قعله را وسعت داد و در داخل آبادی شاه آباد چندین باب منزل، یک کاروانسرا و قناتی دیگر احداث کرد. بعدها کلیه این تأسیسات در اثر شورش و هرج و مرج عشایر کرد منطقه، ویران شد. در اوایل حکومت پهلوی، حاکم وقت در روستای موسک دژی بنا نهاد که امروزه از آن به عنوان پادگان استفاده میشود و فاصله چندانی با شهر ندارد.
محوطههای باستانی حومه مریوان مانند تپههای «ساوجی»،«کولان»،«مرگ»،«بیساران» و دو تپه شرقی و غربی، حاکی از استقرار انسانها از دوران نوسنگی و ادامه آن در عصر مس از هزاره چهارم پیش از میلاد است و نشانه دیرینگی زیست انسان در این منطقه هستند و به عنوان سنگ بنای شهرنشینی در این منطقه به شمار میروند.
شهر مریوان از آنجا که بر سر راه تیسفون به آتشگاه شیر«آذرگشسب»(تخت سلیمان در شمال تکاب) قرار داشته، در عهد اشکانیان و ساسانیان مورد توجه بوده است. در رساله پهلوی شهرهای ایران تصریح شده است که بهرام گور در کنار دریاچه «بهرام آوند» یا «زریوار» شهری ساخت و در منابع آشوری آمده است که «سارگن» پادشاه آشور پس از تسلط بر این منطقه، در حدود 1500 سال پیش از میلاد به جای شهر قدیمی «هار هار» در جنوب دریاچه زریبار، شهری به نام «دورآشور» یا «کارشاروکین» را میسازد.(یاسمی،رشید،کردو پیوستگی نژاد و تاریخ او، چاپ سوم، تهران، ابن سینا،ص49و54)
در منابع اسلامی از مریوان به عنوان «دژان - دزان» نام بردهاند. نویسنده شرفنامه از آن به نام «مهروان» یاد میکند و آن را یکی از پایتختهای کردستان مینامد. «قلعه مریوان» قرنها در کنار «شهرزور» و «حسن آباد» و «پالنگان» مرکز حکومتی خاندانهای حکومتی کردستان بوده است. در روزگار حکومت سلیمان خان اردلان این قلعه به دستور صفیشاه از مریوان به «قلعه سنه» منتقل شد.
جغرافیا
با توجه به عرض جغرافیایی، منطقه مریوان دارای ویژگیهای اقلیمی «معتدله میانی» است. اما با در نظر گرفتن کوهها و ارتفاعات و دره های ژرف و عمیقی که در تمامی منطقه گسترش یافتهاند و همچنین وجود جنگلها و پوشش گیاهی مناسب در شمال و جنوب و وجود منابع رطوبتی (رودخانهها و دریاچه زریوار) موجب شده است که در این منطقه شاهد تنوعی از اقلیمهای مختلف باشیم، به نحوی که از طرف سنندج به سمت مریوان از سروآباد به بعد، منطقه دارای آب و هوایی مرطوب و مدیترانهای است و نواحی شمالی و جنوبی مریوان دارای آب و هوای کوهستانی است.
جریانهای مدیترانهای، شهر مریوان را به شدت تحت تاثیر قرار میدهند و به همین خاطر، بارشهای جوی زیادی در این منطقه به وجود میآید. مریوان به علت بارش زیاد یکی از پرآبترین مناطق غرب کشور و منطقهای سرسبز و پوشیده از پوشش گیاهی غنی و متنوع است، به همین دلیل بهترین زمان سفر به مریوان در فصل بهار است تا بتوانید از طبیعت سرسبز و هوای مطلوب آن بهرهمند شوید. در فصل تابستان، روزهای گرمتری در انتظار شماست ولی دمای معتدل هوا در شب، تحمل گرمای روز را آسان میکند. در فصلهای پاییز و زمستان، مریوان با آب و هوای سرد و کوهستانهای پربارش خود، به استقبال دوستداران برف و سرما میرود.
جمعیت
برپایهٔ سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۴۰۰ خورشیدی، جمعیت کل شهرستان به ۱۸۲٬۲۶۳ نفر، جمعیت نقاط شهری ۱۵۱٬۱۸۸ نفر و جمعیت نقاط روستایی ۳۳٬۰۷۴ نفر است. مریوان چهارمین شهرستان پرجمعیت استان کردستان به شمار میرود. از جمعیت ۱۸۲٬۲۶۳ نفری کل شهرستان مریوان ۹۲٬۹۵۶ نفر مردان و ۹۰٬۳۰۷ نفر زنان هستند.
فرهنگ
در مریوان، زبان کردی به عنوان زبان مادری و زبان فارسی به عنوان زبان آموزش و نوشتار رسمی، توسط اهالی شهرستان مورد استفاده قرار میگیرد.
جاذبه ها
شهر مریوان از جاذبههای زیادی برخوردار است که از آن جمله میتوان به دشت بیلو، غار کونا شم شم، منطقه تفریحی قمچیان، تفرجگاه ملاقوبی، آبشار گویله و آبشار سلور اشاره کرد. همچنین به دلیل قدمت این منطقه، محوطههای تاریخی و تپههای باستانی متعددی در حومه مریوان قرار دارند که همگی از جاهای دیدنی مریوان به شمار میروند. تپههای باستانی ساوجی، کولان، مرگ و بیساران حاکی از استقرار انسانها از دوران نوسنگی است و به عنوان سنگ بنای شهرنشینی در این منطقه به شمار میروند. همچنین از آنجا که شهر مریوان بر سر راه تیسفون به آتشگاه آذرگشسب (از مهمترین پرستشگاههای زرتشتیان واقع در تخت سلیمان) قرار داشته، در عهد اشکانیان و ساسانیان نیز مورد توجه بوده است.
ره آورد
صنایع دستی به عنوان بخشی از میراث فرهنگی و نمادی از نوع زندگی فرهنگی یک جامعه همواره مورد توجه گردشگران قرار گرفته است. به علت ویژگی سنتی در بسیاری از نقاط استان کردستان و عدم چیرگی بخش صنعتی هنوز صنایع دستی شهرستان از لحاظ کیفیت و گستردگی در سطح کشور مطرح میباشد. قالی و گلیم استان کردستان از لحاظ تنوع و رنگ و اصالت و طرح و کیفیت آن دارای شهرتی جهانی است. نساجی سنتی – (جولایی) تولید پارچههای لباس کردی مردانه فراورده ایی مانند: رختخواب پیچ، موج و جانماز که به روش سنتی تهیه میشود حاصل کار جولا میباشد. گیوه – (کلاش) شهرستان مریوان یکی از بهترینهایی استان بهشمار میرود که رویه این کفش از نخ پنبهای بافته شده و زیره آن از پارچه فشرده شده ساخته میشود به همین دلیل کلاش کفشی است سبک، نرم، قابل انعطاف و متناسب با محیطی کوهستانی میباشد.
اقتصاد
صنایع دستی یکی از مهم ترین موارد فعالیت اقتصادی در این استان به سشمار می آید. مرز "باشماق" مریوان از مرزهای مهم تجاری ایران است و حجم صادرات و واردات آن در برنامههای اقتصادی کشور بسیار مهم و تاثیرگذار است.