این شهر از پرجمعیت ترین و بزرگترین شهرهای استان مازندران و شمال ایران و مرکز شهرستان قائمشهر میباشد که در ناحیه البرز مرکزی قرار گرفته است. قائمشهر؛ قطب صنعت و صادرات در مازندران و از شهرهای مهم ترابری، کشاورزی، گردشگری، معدنی و صنعتی ایران میباشد.
(برای آشنایی با شهرداری قائم شهر کلیک کنید.)
نام
از نامهای قدیمی قائمشهر به عشقآباد و قصرشیرین اشاره شده است. همچنین چمنو که از دو جزء «چمن» و «او» (آب در زبان تبری) تشکیل شده است و به ناحیهای اطلاق میشد که دارای چمن و آب یا چمنزارهای با طراوت بود.
در دهه اول ۱۳۰۰ به فرمان رضاشاه، زادگاهش، شهر جدید شاهی شد و علیآباد به شاهی تغییر نام یافت و در سال ۱۳۵۷ و در جریان انقلاب اسلامی ایران به قائمشهر تغییر نام پیدا کرد. قائم شهر در سال ۱۳۱۳ از علیآباد به شاهی تغییر نام پیدا کرد و در سال ۱۳۵۷ و در جریان انقلاب اسلامی ایران به قائمشهر تغییر نام پیدا کرد.
پیشینه
اماکن مذهبی نظیر امامزاده یوسف رضا و آرامگاه علامه فقیه شیخ طبرسی خبر از سابقه دیرینه تمدن و فرهنگ قبل از قرن ششم هجری این شهرستان میدهد. در زمان خاندان بنی امیه حکومت عرب در جهت کنترل و تسلط بر نواحی جنوبی دریای مازندران اقدام به برقراری ۴۴ پاسگاه نظامی از آستارای کنونی تا استرآباد یا گرگان کنونی کرد که یکی از مهمترین این پاسگاهها قلعه نظامی آرتا بود. این ۴۴ پاسگاه نظامی به «دینه سر» که در واقع معنایش «محافظ» دین است، مشهورند. در قلعه نظامی آرتا فرماندهای به نام بنی عباس با ۳۳۰ سرباز بر نواحی قائم شهر کنونی و ارطه و ساری کنونی حکومت میکرد. با توجه به وجود تپه های باستانی موجود قائم شهر قدمتی دیرینه و طولانی برخوردار است. این شهر در دوران قاجاریه با نام علیآباد بنیان شد که متشکل از قریه ای با واحدهای تجاری و مسکونی در نزدیکیهای میدان طالقانی امروزی و محلههایی در اطراف و روستاهای بزرگ نظیر چمنو (جمنان فعلی) قادیکلا و کوچکسرا در اطراف بوده است.
در شهر شاهی، هفته ای یک روز، چهارشنبه بازار میشد. چون در روزهای چهارشنبه هر هفته در این نقطه بازار میشد و اهالی دهستانهای مجاور امتعه اهالی قراء و قصبات اطراف و حتی کسبه سایر شهرها سکه اجناس و محصولات خود را به بازار مزبور برده به معرض فروش میرساندند، نسبتاً اعتباری حاصل و مرکزیتی پیدا کردهبود.
پس از سرنگونی دوران قاجاریه و آغاز حکومت رضاشاه، از نظر موقعیت خاص منطقهای (محل گذر کاروانهای تجارتی و زیارتی از استانهای همسایه نظیر تهران گیلان و خراسان) باعث شد که حکومت آن زمان در شهر واحدهای صنعتی کوچک و بزرگ مانند کارخانجات نساجی و گونی بافی و چوب بری و شالیکوبی ایجاد کند. این موضوعات، باعث مهاجرت مردم به این ناحیه از اطراف و سایر ولایات کشور شد و سرانجام در سال ۱۳۱۴ علیآباد به شهرستان شاهی تبدیل شد.
جغرافیا
شهرستان قائمشهر در ۳۶ درجه و ۲۸ دقیقه عرض شمالی تا ۵۲ درجه و ۵۳ دقیقه طول شرقی واقع شده است. شهرستان قائمشهر از سمت شمال و شمال غرب به شهرستان جویبار و دریای مازندران (دریای خزر)، از سمت جنوب به شهرستان سوادکوه، از سمت غرب به شهرستان بابل و از سمت شرق به شهرستان ساری محدود است.
با توجه به سوابق موجود بنای اولیه این شهر در دوران قاجاریه با نام علی آباد نهاده شد که شامل قریهای با واحدهای تجاری و مسکونی در حوالی میدان طالقانی امروزی و محله هایی در اطراف و روستاهای بزرگ نظیر چمنو (جمنان فعلی، که در حال حاضر بخشی از خود شهر میباشد) قادیکلای بزرگ و کوچکسرا در حاشیه بوده است که بعد از انقراض دوران قاجاریه و آغاز حکومت رضا خانی به لحاظ موقعیت خاص منطقه ای (محل عبور کاروانهای تجارتی و زیارتی از استانهای همجوار مانند تهران، گیلان و خراسان).
امروز به عنوان یک شهرستان استراتژیک جغرافیایی که ارتباط تهران بزرگ را با شمال و شمالشرقی از دو مسیر متفاوت جاده فیروزکوه و جاده هراز مرتبط میسازد، دارای اهمیت ویژه میباشد. گفته میشود سالانه پنج میلیون مسافر از محور جاده فیروزکوه به قائم شهر تردد میکنند و از بندر بابلسر به مرز دریایی متصل میباشد. از نظر آب و هوایی و جغرافیایی، این شهر مدیترانهای و معتدل خزری، تابستان شرجی و نواحی جنوبی، زمستانهای نسبتاً سرد و پر بارش میباشد و از مرکز استان، ۲۰ کیلومتر فاصله داشته و ۱۸۰ کیلومتری شمال تهران، بین دریای خزر و رشته کوههای البرز واقع شده است.
شهر قائمشهر به دلیل قرار گرفتن میان کوه و دریا، آب و هوای معتدل و مرطوب دارد و میزان بارش زیاد باران و رطوبت بالا و قسمتهای جنوبی شهرستان به دلیل دارا بودن پوشش کوهپایهدای و ارتفاع زیاد آب و هوای سردتر و کوهستانی و زمستانهای بارانی و برفی دارد.
فرهنگ
بناهای زیادی در قائمشهر به ثبت ملی رسیده اند. از جمله ساختمان شهرداری، ساختمان بانک ملی بزرگ، ساختمان فعلی شورای شهر، ساختمان روبروی شورای شهر و هسته مرکزی شهر در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
قومیت: ترکیب جمعیتی قائمشهر با توجه به مهاجرپذیر بودن آن شامل اقوام مختلفی از جمله سوادکوهیها، شهمیرزادیها، سمنانیها، گرمساریها و ساکنان بومی است.
زبان، لهجه، گویش: مردم قائمشهر به گویش قائمشهری که یکی از گویشهای زبان مازندرانی هست صحبت میکنند. این گویش به گویشهای فیروزکوهی، سوادکوهی، جویباری و ساروی نزدیکی فراوانی دارد.
جمعیت
آن بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۵ جمعیت قائمشهر نزدیک به ۲۰۴٬۹۵۳ نفر است. جمعیت شهرستان قائمشهر بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۵ نزدیک به ۳۰۹٬۱۹۹ نفر است، که ۲۱۵٬۲۸۰ نفر در مناطق شهری و ۹۳٬۹۱۹ در نقاط روستایی ساکن هستند. این شهرستان در حال حاضر از ۲ شهر قائمشهر و ارطه و ۱ بخش مرکزی تشکیل شده است. تراکم جمعیت در آن ۶۹۹ نفر در هر کیلومتر مربع است که پرتراکمترین شهرستان در سطح استان مازندران به نسبت وسعتش محسوب میشود. ترکیب جمعیتی شهرستان با توجه به مهاجرپذیر بودن آن، شامل اقوام مختلفی از جمله سوادکوهیها، شهمیرزادیها، سمنانیها، گرمساریها و ساکنان بومی است که اغلب آنها به گویش قائمشهری؛ زبان مازندرانی، سخن میگویند.
جاذبه ها
قائمشهر، جاذبه های دیدنی زیادی دارد. از جمله منطقه حفاظت شده جنگلی خیبوس، سد زمزم، تپه باستانی گردکوه، جنگل کوتنا، مقبره سید ابوصالح، پارک جنگلی تلار، دریاچه گل پل، تالاب کرچنگ، آب بندان ساروکلا، تالاب قادیکلا، پل آجری بالاتجن و...
رهآورد
غذاهای سنتی: ناز خاتون، آش گزنه (گزنه آش) ،آش کدو ،آش ترش(تِرش آش)، آش دوغ، ته چین، فسنجان، انار تیم خِرِش، خورش مرغ ترش، باقالا پلو، امرغ شکم پر، کدو پلو (کهی پِلا)، اکبر جوجه، ماهی شکم پر و...
نان و شیرینی: تندیرنون (نان محلی)، سوهان کنجد (پِشتِ زیک) ،برنجک (بهادانه)، پیس گندله، کوماج و…
ترشی: بادمجان ترشی، سیر ترشی، هفت بیجار، ترشی یارمسی، ناز خاتون، وینگوم زالک، هلی ترشی، آبغوره، آب نارنج و …
مربا: آلبالو، بِه، تمشک، گلابی، سیب، پرتقال، انجیر، هویج، بالنگ، بهارنارنج و …
شربت: بهارنارنج، آلبالو، انار و …
میوه: انواع مرکبات، کیوی، ازگیل جنگلی (کِنِس)، گلابی وحشی، تمشک وحشی جنگلی، زردکیجا (نوعی قارچخوراکی)، گزنه و ولیک، غوره، کنجد، خرمالو وحشی، برنج، سویا، کُلزا ،تره بار، گوجه سبز، توتون، کنف ،شکر سرخ و…
صنایع دستی: صنایع چوبی، مبل سازی، نساجی، گونی بافی، حصیربافی، گلیم بافی، جاجیمبافی، جوراب بافی، موجب افی، پارچه بافی، سفالگری و…دستمال کاغذی، انواع پارچه، حوله، فرش ماشینی، کنسرو ،بلدرچین، مرغ و گوشت، از صادرات شهرستان قائمشهر است.
اقتصاد
اشتغال مردم شهر، بیشتر در امر صنایع ماشینی است. کارخانجات نساجی مازندران از بزرگترین کارخانجات نساجی خاورمیانه میباشد. گونی بافی، کنسرو سازی، فرش بافی، دستمال بافی و پنبه پاک کنی و همچنین سه شهرک صنعتی رستمکلا، سنگتاب، بشل در این شهر وجود دارد.
کارخانهها و کارگاههای بزرگ قائمشهر: شرکت نساجی شماره ۱ و 2 و 3، کارخانه شالیکوبی، شرکت فرش ساوین، شرکت فولاد طبرستان، شرکت صنایع کاغذسازی حریر قائمشهر، صنایع پوشاک آویشن، کیک و کلوچه کاوه، شرکت محصولات جمع، کاغذسازی قائم شهر، مزرعه پرورش و تکثیر بلدرچین افراتخت، کارخانه کنسرو و...