شهرستان تاکستان یکی از شهرستان‌های استان قزوین ایران است. مرکز این شهرستان، شهر تاکستان است. نام تاتی این شهر سیادن است که پیش از تأسیس فرهنگستان ایران در منابع فارسی با همین نام آمده‌است. شهرستان تاکستان پرجمعیت‌ترین منطقه تات‌نشین ایران و جهان است. (برای آشنایی با شهرداری تاکستان کلیک کنید.)
نام
تاکستان که به سرزمین «تات ها» معروف بودT در گذشته «سیاده» یا «سیادهن» نامیده می شد. به قول برخی مورخان «سیادهن» یا «سیادهان» تغییرشکل یافته واژه «سه دهان» بوده و خود آن نیز صورت معرب لغت «سه دژان» پارسی است. هم چنین نام «سیادهن» بر روی یکی از کتیبه های دوران هخامنشی - مربوط به 2300 سال قبل - موسوم به پیوتین گرایا نیز حک شده است. این کتیبه که از قدیمی ترین اسناد نوشتاری این شهرستان است، به زبان یونانی نوشته شده است و هم اکنون در موزه شهر وین، پایتخت اتریش نگه دارگی می شود.
پیشینه
تاریخ این شهر با ورود اولین دسته های اقوام آریایی به این سرزمین رقم خورده است و در سلسله ها و حکومت های قبل از اسلام در ایران، صعودها و فرودهای بسیاری بر خود دیده است. آثار گچ بری جالب مربوط به دوره ساسانی که در تپه خندو واقع در شمال خاوری تاکستان به دست آمده است، نشانه آبادانی این منطقه در آن دوران است.
بر اساس شواهد و بررسی های باستان شناسی انجام شده در تپه خله کو ایجاد هسته اولیه شهر به 7000 سال پیش باز می گردد که همین سندعلمی، تاکستان را جزو قدیمی ترین شهرهای ایران و حتی دنیا قرار می دهد. روی همین اصل باید تحقیقات علمی - در مورد عمر این شهرستان - در این منطقه تکمیل تر شود. این شهرستان با توجه به این که قدیمی ترین شهر منطقه است، قدیمی ترین اثر باستانی این محدوده، یعنی بقعه پیر را نیز در خود جای داده است. هم چنین مسیر عبور جاده قدیمی، پر رفت‌وآمد و جهانی ابریشم از این شهر بوده است.
طی حدود ده هزار سال، این مسیرنقش عظیمی در نقل و انتقال مواد، فرهنگ، آیین، تکنولوژی و ایجاد و توسعه روابط فرهنگی و اقتصادی و نزدیکی ملت ها به عهده داشته و همانند رود بزرگی آسیا را به اروپا پیوند داده است. جاده ابریشم - که افرادی چون کوروش و کراسوس رومی و اسکندر مقدونی بر سر تسلط بر آن جان باختند - به خاطر وجود سنگ ابسیدین و موقعیت استراتژیک مناسب از تاکستان عبور می کرده است. در زمان هخامنشیان برای یکی از راه های ارتباطی ساخته شده توسط داریوش اول چاپارخانه مهمی در تاکستان بنا شد که محل آن روبه روی بقعه پیراست و عده ای وجه تسمیه «سیادان» را به خاطر وجود همین چاپارخانه می دانند. تاکستان در اواخر حکومت شاهان هخامنشی، بعد از مقاومت در برابر سپاه اسکندر و شکست خوردن از او، متحمل خسارات فراوانی شد.
طبق تحقیقات و مطالب آورده شده در کتاب «ایستگاه های پارتی» چاپ فیلادلفیای آمریکا (سده اول پیش از میلاد)، تاکستان از شهرهای مهم منطقه بوده و از بخش های سوق‌الجیشی امپراتوری اشکانیان در باختر کشور به حساب می آمده است. با توجه به اشیای به دست آمده از تپه های باستانی این شهرستان مشخص شده که تاکستان در زمان ساسانیان - آخرین سلسله ایران قبل از اسلام - شهری بسیار آباد بوده است. منطقه تاکستان به هنگام فتح ایران توسط اعراب (در زمان عمربن خطاب) به دست عروه بن زید خل طایی گشوده شد، اما مردم آن بر دین خود استوار مانده و خراج گزار شدند. در زمان امویان و سلجوقیان ناحیه تاکستان از اهمیت زیادی برخوردار بوده است و در زمان ایلخانان با استقرار پایتخت در سلطانیه موقعیت جلگه تاکستان به نحو چشم گیری رونق یافت. آمدن سلطان محمد خدابنده به این شهر, ورق دیگری بر تاریخ این خطه افزود. این توجه و شکوفایی منطقه تاکستان در زمان صفویه هم ادامه پیدا کرد. بناها و مکان های به جای مانده از آن زمان، گواه محکمی بر این ادعا است. در ضمن چون تاکستان بر سر راه تهران - اروپا قرار داشته، بیش تر شاهان قاجار نیز به این شهر آمده و مدتی در آن مانده یا از آن می گذشتند و بالطبع مورد توجه و تفقد آنان قرار می گرفته است. این شهرستان هم اکنون یکی از معتبرترین شهرستان های استان قزوین است.
چغرافیا
شهرستان تاکستان در شمال غربی فلات مرکزی ایران بین مدارهای ۴۹ درجه و ۱۰ دقیقه تا ۴۹ درجه و ۴۸ دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ و مدارهای و مدارهای ۳۵ درجه و ۴۰ دقیقه تا ۳۶ درجه و ۲۱ دقیقه عرض شمالی از استوا واقع شده‌است ارتفاع متوسط شهر تاکستان از سطح دریا ۱۲۶۵ متر می‌باشد. این شهر در طول شرقی ۴۹ درجه ۴۲ دقیقه و عرض شمالی ۳۶ درجه ۴ دقیقه ۱۵ ثانیه قرار دارد. فاصله شهر تاکستان تا شهر قزوین ۳۵ کیلومتر و تا تهران ۱۸۵ کیلومتر است فاصله هوایی تاکستان تا تهران ۱۴۹ کیلومتر می‌باشد این شهرستان از شمال به کوهین و جاده ترانزیت از شرق به قزوین از جنوب به دانسفهان بویین زهرا و ساوه از غرب به شهرستان ابهر از استان زنجان ممحدود می‌گرد.
جمعیت
شهرستان تاکستان در ۱۸۰ کیلومتری تهران و ۳۰ کیلومتری جنوب باختری قزوین قرار دارد و مساحت آن در حدود ۲۵۳۶ کیلومتر مربع می‌باشد. این شهرستان دارای ۵ شهر ۹ دهستان ۱۳۳ آبادی می‌باشد و جمعیت در حدود ۲۰۰ هزار نفر را در خود جای داده است. جمعیت این شهرستان بر طبق سرشماری سال ۱۳۸۵، برابر ۱۷۲۶۳۹نفر بوده است.
فرهنگ
مردم مرکز شهرستان (شهر تاکستان) و شهر اسفرورین و روستاهای قرقسین، خروزان، تات هستند و به تاتی سخن می‌گویند. البته در روستاهای دیگر هم سخن گفته می‌شود. تاتی یکی از زبان‌های باستانی است و نزدیکی ساختمان دستوری و آوایی آن به زبان‌های ایرانی کهن مانند مادی قابل اثبات است. زبان‌های رایج در این شهرستان ترکی و تاتی است.
جاذبه ها
بقعه پیر بخش مرکزی تاکستان
قلعه دختر در روستای آبکلو
میل خرم‌آباد—ساختمان بانک ملی؛ کاخ شاهی
مدرسه خیام حیات وحش باشگل تاکستان
گرمابه بوستانک
حمام و مسجد شاه عباسی
گرمابه مهدی آباد
گرمابه حسین آباد،
گرمابه شنستق
امام زاده های: کمال، زرلان، عبدالله، فضل‌الله، خندو، هفت صندوق، ولی، صالح، سلیمان
تپه های اک
ره آورد
معرق، منبت، گلیم، چلنگری، گیوه دوزی، رودوزی های سنتی، سفال، انگور
اقتصاد
عوامل اقتصادی از جمله آب و هوای مناسب، حاصل خیزی خاک و دست رسی به آب مورد نیاز برای کشاورزی، سبب گسترش و توسعه منطقه تاکستان شده است. شهرستان تاکستان در زمینه گردشگری مذهبی و طبیعی، دارای توان های بالقوه زیادی است که نشان از پتانسیل بالای این منطقه دارد. شهرستان تاکستان با داشتن بیش از ۳۵ هزار هکتار باغ انگور، دومین شهر تولیدکننده انگور در کشور به شمار می‌رود
مردم شهرستان تاکستان مانند مردم دیگر شهرهای ایران در صنایع دستی و آفریدن اثرهای هنرمندانه، سابقه طولانی دارند. انواع سفال و ظروف سفالی، گیوه, انواع سبد، قالی، گلیم و نقش های منجوق دوزی شده از جمله مهم ترین صنایع دستی تاکستان است.
