تهران؛ پرجمعیت‌ترین شهر و پایتخت ایران، مرکز استان تهران و شهرستان تهران است. این شهر با ۸٬۶۹۳٬۷۰۶ نفر جمعیت، بیست و چهارمین شهر پرجمعیت جهان و پرجمعیت‌ترین شهر شرق آسیا به‌شمار می‌رود. کلانشهر تهران نیز سومین کلانشهر پرجمعیت خاورمیانه است.
(برای آشنایی با شهرداری تهران کلیک کنید.)
نام
منشا نام تهران به صورت قطعی مشخص نیست و درباره ریشه‌شناسی آن، چند نظریه وجود دارد:
− ران پسوندی به معنای «دامنه» است و شمیران و تهران به بالادست و پایین‌دست بودن اشاره دارد.
− تهران تغییر شکل یافته تهرام به معنای «منطقه گرمسیر» است و در مقابل آن شمیرام یا شمیران به معنای «منطقه سردسیر» قرار دارد.
− سراسر دشت پهناوری که امروزه «تهران بزرگ» خوانده می‌شود، در میان کوه‌های اطراف خود، گود به نظر می‌رسید و به این سبب ته ران نام گرفت.
− به دلیل اینکه مردم تهران هنگام حمله دشمن زیر زمین پنهان می‌شدند، آن را ته ران به معنای "زیرزمین" نامیدند.
طهران یا تهران
نام روستایی که پیش از اسلام پیش درآمد شهر تهران بوده، پس از اسلام معرب و از تهران به طهران تبدیل شد. با این وجود، جغرافی‌دانان معروف دوره پیش از اسلام هم به املای تهران اشاره کرده‌اند. هم‌زمان با جنبش مشروطه و پیدایش تغییرات زیاد در ادبیات و نگارش زبان فارسی، به مرور املای تهران رواج یافت و پس از تأسیس فرهنگستان ایران و تأکید آن بر املای تهران، املای دیگر (طهران) کاملا منسوخ شد.
پیشینه
تاریخچه زندگی در تهران به دوران نوسنگی برمی‌گردد. کاوش‌های باستان‌شناسی صورت‌گرفته در تهران، منجر به کشف اسکلت‌های ۷۰۰۰ ساله انسان و ابزارهای سنگی شده است. در سال ۱۳۹۳، اسکلت یک انسان در منطقه مولوی تهران، متعلق به حدود ۷٬۰۰۰ سال پیش پیدا شد. در سال ۱۳۹۴ نیز یک اسکلت دیگر به همراه ابزارهای سنگی در نزدیکی همان محل یافت شد.
در اوایل سده هفتم، با ویرانی شهر ری توسط مغولان و رخدادهایی مثل وقوع زلزله مردم آن به تهران مهاجرت کردند و دانش تجارت، ساخت و ساز و شهروندی مردم ری نیز به تهران انتقال یافت و باعث پیشرفت آن شد. در دوران صفوی بر اهمیت تهران افزوده شد و در سال ۹۳۳، شاه تهماسب صفوی، فرمان ساخت حصاری با چهار دروازه و ۱۱۴ برج را برای تهران داد. پس از این نیز بناهایی شامل حمام، تکیه و مدرسه خانم به دستور مهین‌بانو، خواهر شاه تهماسب، ساخته شدند. از دیگر رخدادهای مهم آن دوران، ساخت بازاری برای تهران بود که پس از ساخت حصار، انجام شد. تعیین بیگلربیگی برای بلوک تهران توسط شاه عباس صفوی نیز بیش از پیش بر اهمیت تهران افزود.
پس از سرنگونی صفویان، تهران به دست افغان‌ها افتاد و بار دیگر مرکز رخدادها و توجهات شد. نادرشاه افشار تهران را از افغان‌ها گرفت و پسرش، رضاقلی میرزا را حکمران آن کرد که نشان از اهمیت این شهر در آن زمان داشت. پیشینه محله‌هایی نظیر چاله‌میدان و عودلاجان نیز به این دوران برمی‌گردد.
تهران که پس از صفویان بارها محل اقامت افراد مهم حکومتی بود، در ۱۱۳۹ بیشتر هم مورد توجه قرار گرفت و کریم‌خان زند اقداماتی را برای پایتخت شدن تهران انجام داد. او برای مدت کوتاهی، تهران را به عنوان پایتخت برگزید، اما در نهایت به دلایل اقلیمی و زیست‌محیطی، پایتخت را به شیراز منتقل کرد.
آقامحمدخان قاجار، بنیان گذار قاجاریه که پس از بارها تلاش برای تصرف تهران، بالاخره موفق به انجام این کار شده بود، در نوروز سال ۱۱۶۵، پس از سال‌ها جنگ با خاندان زند و مدعیان پادشاهی، تهران را پایتخت خواند. در آن زمان، جمعیت تهران از بیست‌هزار تن فراتر نمی‌رفت و نیمی از تهران باغ و بستان بود.
دوره پهلوی: از دوران پهلوی تهران از شهری معمولی به یک پایتخت مدرن تبدیل شد. در این دوران، امور کشوری در پایتخت متمرکز شد و تعداد کارکنان دولتی در شهر به سرعت افزایش یافت.
در سال‌های ۱۳۱۲ تا ۱۳۱۸، ساخت موسسات آموزشی بزرگ همانند دانشگاه تهران و بیمارستان‌های امروزی آغاز شد. ورزشگاه امجدیه، موزه ایران باستان و کتابخانه ملی نیز در همین سال‌ها تاسیس شدند. همچنین در شهر تهران، ساخت سینما، کافه، هتل و رستوران انجام شد و به علت ورود اتومبیل و اتوبوس، خیابان‌ها سنگفرش یا آسفالت شدند و ساختمان‌هایی جدید با معماری نوین غربی چهره پایتخت را دگرگون کردند.
گام‌های مهم صنعتی‌شدن تهران نیز در این دوران برداشته شدند. کارخانه‌های سیمان، بلورسازی، چیت‌سازی، دخانیات و صنایع نظامی در پیرامون پایتخت ساخته شدند و ایستگاه راه‌آهن نیز در همین دوران گشایش یافت. در طول جنگ جهانی دوم، نیروهای شوروی و انگلیس وارد شهر شدند. همچنین از ۶ تا ۹ آذر ۱۳۲۲، کنفرانس تهران با شرکت چرچیل، روزولت و استالین به صورت محرمانه در سفارت شوروی در تهران برگزار شد. رخدادهای مربوط به جنگ جهانی دوم در تهران، باعث توقف موقت و کندی بسیاری از پروژه‌های توسعه ای شد.
تهران پس از انقلاب ۱۳۵۷: انقلاب ۱۳۵۷ به همراه درگیری نیروهای نظامی و مردم انقلابی در تهران، پایتخت ایران را محل راهپیمایی‌ها در زمان انقلاب و حتی پس از آن کرد. همچنین هنگام جنگ ایران و عراق، تهران به صورت مکرر تحت حملات هوایی میگ-۲۵ و موشکی اسکاد قرار گرفت که با تلفاتی نیز همراه بود.
در دوران جمهوری اسلامی، به دلیل جنگ ایران و عراق، برای نزدیک به یک دهه هیچ توسعه ای در تهران صورت نگرفت. پس از جنگ، توسعه پایتخت با ساخت راه‌ها و فضای سبز ادامه یافت. برج میلاد از مهم‌ترین نمادهای توسعه تهران در دهه‌های گذشته است که با ۴۳۵ متر ارتفاع، به عنوان بلندترین برج ایران، در ۱۶ مهر ۱۳۸۷ با شعار «آسمان نزدیک است» گشایش یافت.
جغرافیا
تهران در پهنه‌ای بین دو کوه و کویر و در دامنه‌های جنوبی البرز گسترده شده است و ۷۳۰ کیلومتر مربع مساحت دارد. از نظر جغرافیایی نیز در ۵۱ درجه و ۱۷ دقیقه تا ۵۱ درجه و ۳۳ دقیقه طول خاوری و ۳۵ درجه و ۳۶ دقیقه تا ۳۵ درجه و ۴۴ دقیقه عرض شمالی قرار دارد. گستره کنونی تهران از ارتفاع ۹۰۰ تا ۱۸۰۰ متری از سطح دریا امتداد یافته‌است، این ارتفاع از شمال به جنوب کاهش می‌یابد. برای مثال، ارتفاع در میدان تجریش، در شمال شهر حدود ۱۳۰۰ متر و در میدان راه‌آهن که ۱۵ کیلومتر پایین‌تر است، ۱۱۰۰ متر است.
خطرات طبیعی تهران
تهران در برابر بسیاری از رخدادها و خطرات طبیعی از جمله زمین‌لرزه آسیب‌پذیر است. بررسی‌های زمین‌شناسی نشان داده است که شهر تهران روی گسل‌های زیادی قرار دارد. با گسترش فضای شهر، ساخت و سازهایی نیز در حریم یا روی گسل‌های بزرگ و لرزه خیز انجام شده است. افزون بر آن، دشت تهران و شهر ری دارای شکستگی‌هایی است که ممکن است به هنگام لرزش گسل‌های بزرگ، دچار لغزش و جابجایی شوند. با بررسی زمین لرزه‌های روی داده در گستره تهران و پیرامون آن، زمین لرزه هایی به بزرگی ۷٫۷ درجه ریشتر را می‌توان یافت. همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد که گسل‌های مشا در ارتفاعات البرز و گسل گرمسار فعالیت بیشتری داشته اند.
کارشناسان بر این باورند که با توجه به اینکه از آخرین زمین لرزه بزرگ تهران مدت زیادی می‌گذرد، خطر رخ دادن زمین لرزه ای بزرگ در تهران افزایش می‌یابد. پیش‌بینی زلزله‌هایی تا ۸ ریشتر نیز در تهران شده است و تمام مناطق، حتی آن‌هایی که روی گسل نیستند، نیز در برابر چنین رخدادهایی آسیب پذیرند. البته احتمال ویرانی تمام شهر با یک زمین لرزه، از سوی کارشناسان رد شده است.
سیل نیز یکی دیگر از خطراتی است که تهران را تهدید می‌کند. اختلاف ارتفاع زیاد، ساخت‌وساز در حریم یا بستر رودها و مسیل‌ها، شرایط اقلیمی ویژه، وجود رودخانه هایی نظیر رودخانه کرج، مسیل‌های پرشمار دیگر و قرار گرفتن شهر در پای کوه، از جمله دلایل اصلی تهدید تهران توسط سیلاب است.
فرهنگ
گروه‌های قومی مختلفی در تهران زندگی می‌کنند. به عنوان بزرگ‌ترین شهر فارسی زبان جهان، اکثریت مردم تهران را پارسیان تشکیل می‌دهند و بیشتر مردم این شهر مسلمان و شیعه دوازده امامی هستند. دیگر جوامع مذهبی در تهران شامل بهائیان، زرتشتیان، مسیحیان و یهودیان می‌شود.
قومیت
اکثریت مردم تهران را پارسیان تشکیل می‌دهند، پس از آن‌ها، به ترتیب، آذری‌های ایرانی و مازندرانی‌ها بزرگ‌ترین اقلیت‌های قومی موجود در تهران هستند. همچنین قومیت‌های کرد و گیلک نیز از دیگر اقوام پرجمعیت شهر هستند. تهران میزبان جمعیت خارجی کمی است و بیشترین خارجی‌های ساکن آن را افغانستانی‌ها و پس از آن، پاکستانی‌ها و عراقی‌ها تشکیل می‌دهند.
زبان، گویش، لهجه
۹۸ درصد تهرانی‌ها، زبان فارسی را می‌فهمند و ۱۰ درصد از آن‌ها، توان گفتگو به حداقل یکی از زبان‌های رایج جهان را دارند. لهجه تهرانی، در گذشته گویش خاص مردم تهران بود که در طول زمان کم‌رنگ شد و تغییراتی یافت. لهجه تهرانی تنها دارای واژگان متفاوت نبود و در برخی موارد، دارای قواعد، رسم و ساختار ادبی بوده است. در هر بخش از تهران، این لهجه از شهرهای مجاور اثر گرفت و مناطق شمالی مانند ونک و شمیران و تجریش، گویش مازندرانی، مناطق جنوبی تهران که با شهر ری مجاور بوده، گویش راجی (رازی) داشته و مناطق غرب تهران به سمت کرج نیز از تاتی تاثیر گرفت.
جمعیت
تهران هنگام پایتخت شدن جمعیتی کمتر از ۲۰ هزار نفر داشت و اکنون به یکی از پرجمعیت‌ترین کلان‌شهرهای خاورمیانه تبدیل شده است. براساس نتایج سرشماری سال ۱۳۹۵، شهر تهران ۸٬۶۹۳٬۷۰۶ نفر جمعیت دارد.
جاذبه ها
تهران جاذبه‌های گردشگری زیادی دارد. از جمله:
− دربند مکانی عالی برای کوهنوردی
− آبشار کلوگان خنک ترین جاذبه گردشگرى تهران در شمیرانات
− کاخ موزه گلستان تهران واقع در خیابان پانزده خرداد، میدان ارگ
− مجموعه تاریخی کاخ سعدآباد در زعفرانیه
− کاخ نیاوران در محله نیاوران
− باغ موزه نگارستان در خیابان بهارستان
− بازار تجریش و امامزاده صالح در میدان تجریش
− مجموعه بازار تهران در ضلع جنوبی خیابان ۱۵ خرداد
− پل طبیعت که از عرض بزرگراه مدرس می‌گذرد و بوستان‌های طالقانی در شرق و آب و آتش در غرب را به هم متصل می‌کند
− باغ پرندگان در شمال شرق تهران
− برج میلاد در جنوب شهرک‌قدس و شمال کوی‌نصر
رهاورد
سیب دماوند، صنایع‌دستی در خیابان استاد نجات‌الهی یا ویلای تهران، قهوه فروشی‌‌های چهارراه استانبول، کشمش و گوجه سبز شهریار، نان گلاج فیروزکوه، جاجیم و قالی بافی، نقاشی روی چرم، چاپ باتیک، تابلو فرش و چهره بافی
اقتصاد
تهران، کانون اقتصادی ایران است. همچنین به عنوان پایتخت سیاسی ایران، مشاغل فراوانی در زمینه‌های گوناگون در تهران وجود دارد و اولین منطقه صنعتی کشور محسوب می‌شود.
صنایع تهران شامل خودروسازی، الکترونیک و تجهیزات الکتریکی، تسلیحات نظامی، منسوجات، شکر، سیمان و محصولات شیمیایی است. همچنین تهران، مرکزی پیشرو در فروش فرش و مبلمان در ایران است. در جنوب حومه تهران نیز یک پالایشگاه نفت به نام پالایشگاه نفت تهران وجود دارد. مقر اصلی شرکت ملی نفت ایران، دومین شرکت بزرگ نفتی جهان در تهران قرار دارد. ایران خودرو نیز به عنوان بزرگ‌ترین خودرو ساز ایران، در تهران کارخانه دارد و مقر اصلی آن نیز در همین شهر است.
منبع
سایت شهرداری تهران
ویکی پدیا
