شهرستان زابل یکی از شهرستان‌های استان سیستان و بلوچستان در جنوب شرقی ایران است. این شهر در فاصله ۲۰۵ کیلومتری شمال شرقی شهر زاهدان جای دارد. (برای آشنایی با شهرداری زابل کلیک کنید.)
نام
نام باستانی این شهر، زرنکا در کتیبه‌های هخامنشیان یکی از ساتراپی‌های مهم به شمار می‌رفته و دلیل آن نیز مالیاتی بوده که به دولت می‌پرداخته و وفق گزارش هرودوت پس از مصر و میانرودان در مرتبه سوم بوده و افزون‌بر این، کوروش بزرگ هخامنشی به مردم این منطقه لقب یاری‌گر داده است. این سرزمین بعدها با ورود اقوام ایرانی دیگر که در متن‌های تاریخی به سکاهها شهره بوده‌اند، نام سکستان به خود می‌گیرد و این رخداد به ۲٬۱۲۵ سال پیش باز می‌گردد.
در این روزگار سیستان افزون بر حفظ جایگاه پیشین قدرتمندتر دیده میشود و خاندان سورن که سکانشاه از میان آنها برگزیده میشود، حق داشت تا در هنگام پادشاهی ایران زمین تاج را بر سر شاهنشاه اشکانی بگذارد. نبرد حران روایت تاریخی است از رویارویی سورنا شاه سکستان (سیستان) با کراسوس یکی از سرداران سه‌گانۀ روم که علی‌رغم برتری فراوان رومیان کراسوس شکست می‌خورد و تاوان حمله به ایران زمین را با سر بریده‌اش می‌پردازد که توسط سورنا برای اردوان شاهنشاه ایران فرستاده میشود. در روزگار ساسانیان نیز شاه سکستان و تورستان و سرزمینهای کرانه سند عنوان سکانشاه و یا همان شاه سیستان در کتیبه‌ها ثبت شده است.
کوی و برزنی که امروز زابل نامیده میشود در گذشته زمینه‌هایی با تپه‌هایی از سبزه زارها و رسوبات دریایی بوده که بخشی از آن در گذرگاه رودخانۀ هیرمند جای داشته‌است. با کم‌شدن آب رودخانه بر پهنۀ خشکی های پیرامون آن افزوده شد و با چسباندن این بومسار به روستای حسین‌آباد، آبادی بزرگی پدیدآورده گردیده‌است. سپس بنیانگذاری پادگان ارتشی نیز بر ارزش آن افزوده است.
در سال ۱۳۱۴ ه.ش برابر مصوبۀ هیئت وزیران، حسین‌آباد را زابل نامیدند و در سال ۱۳۱۶ خورشیدی به مرکز شهرستان زابل انتخاب شد.
پیشینه
هیرمند، کهن ترین نام برجای مانده درمتون تاریخی است و نام های دیگری چون زرنکا دردوره هخامنشیان، سکستان در دوره های اشکانیان وساسانیان، سجستان به روایت متون عربی و بالاخره سیستان از نامهای گوناگون درجغرافیای تاریخی منطقه است.
سرزمین نیمروز هم با دو نگاه درمتون به چشم می خورد، نخست به معنای سرزمینهای جنوبی و دیگری به معنای نصف النهار مبدا که درگذشته به دیده دانشمندان ایرانی و مسلمان از سیستان عبور می کرده است. زرنکا درکتیبه های هخامنشیان یکی از ساتراپی های مهم این روزگاربه شمار می رفته و دلیل آن نیز مالیاتی بوده که به دولت می پرداخته و وفق گزارش هرودوت پس از مصر و میانرودان درمرتبه سوم بوده و افزون براین کوروش بزرگ هخامنشی به مردم این منطقه لقب یاری گر داده است.
این سرزمین بعدها با ورود اقوام ایرانی دیگر که در متن های تاریخی به سکاههاشهره بوده اند نام سکستان به خود می گیرد واین رخداد به 2125 سال پیش باز می گردد. دراین روزگار سیستان علاوه برحفظ جایگاه قبلی قدرتمندتر دیده می شود و خاندان قدرتمند سورن که سکانشاه از میان آنها برگزیده می شود حق دارد تا در هنگام پادشاهی ایران زمین تاج را برسرشاهنشاه اشکانی بگذارد. جنگ حران روایت تاریخی است از رویارویی سورنا شاه سکستان( سیستان) با کراسوس یکی از سرداران سه گانه روم که علی رغم برتری فراوان رومیان کراسوس شکست می خورد و تاوان حمله به ایران زمین را با سر بریده اش می پردازد که توسط سورنا برای اردوان شاهنشاه ایران فرستاده می شود.
در روزگار ساسانیان نیز شاه سکستان و تورستان وسرزمین های کرانه سند عنوان سکانشاه و یا همان شاه سیستان درکتیبه ها ثبت شده است. محلی که امروز زابل نامیده میشود. در گذشته زمین هایی با تپه‌هایی از ماسه‌های روان و رسوبات دریایی بوده که قسمتی ازآن در مسیر رودخانه هیرمند قرار داشته است. با کم شدن آب رودخانه بر وسعت خشکی‌های اطراف آن افزوده شد و با اتصال دو آبادی اولیه به نامهای ناصر آباد و یا شهر ناصری و حسین آباد، آبادی بزرگی تشکیل می گردد که در سال ۱۳۱۴ خورشیدی بر طبق مصوبه هیات وزیران، آن آبادی را زابل نامیدند و در سال ۱۳۱۶ خورشیدی نیز به مرکز سیستان تبدیل شد. زابل امروزی شهری نسبتا توسعه یافته و مجهز به انواع خدمات مورد نیاز جامعه شهری است.
جغرافیا
شهرستان زابل با مساحت ۳۴۴کیلومترمربع در ضلع شمال شرقی استان سیستان و بلوچستان قرار گرفته و فاصله مرکز شهرستان تا مرکز استان (زاهدان) ۲۰۷ کیلومتر است. شهرستان زابل شمال شرقی استان سیستان و بلوچستان با مختصات جغرافیایی ۳۱ درجه و ۲ دقیقه عرض شمالی و ۶۱ درجه و ۳۹ دقیقه طول شرقی قرار گرفته‌است. شهرستان زابل از شمال به شهرستان نیمروز، از شرق به شهرستان هیرمند واز جنوب به شهرستان‌های هامون و زهک و از غرب به شهرستان هامون محدود میشود.
آب و هوای زابل از گون بیابانی و گرم و خشک با کمینۀ دما منفی ۱۲ درجه و بیشینۀ دما ۵۳ درجه گزارش شده‌است. وزش باد در شهرستان در سراسر فرگردها ادامه داد، بادهای ۱۲۰ روزه که برآمده از توده‌های پرفشار باختری است که در فرگرد تابستان از راستۀ شمال شرق به جنوب شرق می‌وزد. بیشینۀ وزش این باد در تیر ماه به صد کیلومتر در ساعت نیز می‌رسد که در راه خود بانی جابجایی ریگ‌های روان می‌گردد و تندباد و توفان‌های شن، تپۀ ماهور و ماسه بادی‌ها را پدیدار می‌دهد.
جمعیت
براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵، جمعیت شهرستان زابل برابر با ۱۶۵٬۶۳۴ نفر بوده است.
فرهنگ
اکثریت مردم شهرستان زابل به زبان سیستانی صحبت میکنند. زابل به لحاظ دارا بودن پیشینه تاریخی خوب و غنی فرهنگی و تاریخی، از جایگاه و ارزش والایی در میان شهرستان‌ها و مناطق مختلف کشور برخوردار است. آیین ها بر گرفته از اقلیم و طبیعت منطقه ،اعتقادات و طبقات اجتماعی مردم است و به مناسبت های مختلف انجام می شود.
جاذبه ها
جاذبه های تاریخی این شهر شامل محوطه‌های تاریخی، قلعه رستم که در ۶۰ کیلومتری جنوب غربی زابل قرار دارد و قلعه کهک کهزاد، مجتمع بقیه الله، گمرک بلژیکی‌ها، کاروانسرای فرنگی، آسبادهای حوض دار، بانک ایران و انگلیس، موزه مردم شناسی، آرامگاه خواجه غلطان، دهانه غلامان، آتشکده کرکویه، تخت عدالت، کوه خواجه، قلعه سام، سه کوهه، شهر سوخته، دهانه غلامان، قلعه رامرود، قلعه مچی، قلعه تپه، قلعه رستم، چاه نیمه در ۵۰ کیلومتری زابل، آرامگاه خواجه غلطان، زیارتگاه بی‌بی دوست و ارگ خان ملک کیانی بلوچ از اماکن دیدنی و تاریخی زابل هستند. است.
روستای تاریخی قلعه نو، منطقه شکارممنوع مک سرخ، جنگل شیله از مناطق خوش آب و هوای زابل است.
ره آورد
نان‌ها و شیرینی‌های محلی زابل بسیار معروف هستند. از محبوب‌ترین شیرینی‌های محلی این ناحیه می‌توان به نان‌روغنی، چلبک، کلوچه خرمایی و قندی اشاره کرد.
ازجمله صنایع دستی محبوب منطقه سیستان و شهر زابل می‌توان به سوزن‌دوزی، خامه‌دوزی، پریوار دوزی، سیاه دوزی، سکه دوزی و آینه‌دوزی، حصیربافی، خولک بافی، سیس بافی و ساخت جواهرات،توتن‌سازی (بلم‌سازی) اشاره کرد
غذاهای محلی سیستان چنگالی، غلور، آچار، کشک زرد، گندم شیر، املت سوزی، تجگی، پوری، شورو، لندو، لتی، گندم بریو، کشک کولی، خرمابریون، اشکنه کشته، چولی، بورک، دوغ بر، ماهی شیرپز، رخمی، قروت، پوچ، قتلمه دیگی، اشکنه آرددستمال، اوجیزک، اشکنه انارترش، گرماست، رشته بریو، اوجیزک گشنیز، کلوچه قندی، کلوچه خرمایی، ترکی، آرددستمال، کورگی، قوتوی سیستانی، شیرینک، شیره هندوانه، چمچه ریزک، پله است.
اقتصاد
تعداد صنایع موجود شهرستان زابل ۷۲ واحد می‌باشد که تعدادی در نقاط روستایی و تعدادی در نقاط شهری مستقر می‌باشند. در سال ۱۳۸۲ تعداد ۲ کارگاه فعال مسئولیت استخراج ن را به عهده داشته که عمده‌ترین معادن موجود در سطح این شهرستان عبارت‌اند از: کرومیت – مرمر – سنگ لاشه. سهم شهرستان از کارگاه‌های معدنی فعال استان ۳/۱۳ درصد می‌باشد. میزان تولیدات اسمی سالانه گروه معدنی غیر فلزی – تن می‌باشد که – درصد تولیدات معدنی کل استان را به خود اختصاص داده‌است.
در سال زراعی ۸۳–۱۳۸۲ سطح زیر کشت محصولات زراعی و باغی شهرستان زابل بالغ بر ۲۵۸۶۱ هکتار است که ۱/۱۶ درصد از سطح کشت زیر کشت استان را تشکیل می‌دهد. از این مقدار ۵۶/۱ درصد به کشت باغات و ۱/۱۶ درصد به زراعت‌های سالانه اختصاص دارد. محصولات عمده زراعی شهرستان غلات، محصولات جالیزی و نباتات علوفه‌ای می‌باشد. طی همان سال، ۱۱۸ واحد صنعتی پرورش و نگهداری دام و طیور در سطح شهرستان فعال بوده‌است. همچنین میزان تولید شیر، گوشت قرمز، گوشت مرغ و عسل به ترتیب ۳۷، ۱/۷، ۳ و – هزار تن بوده‌است. لازم است ذکر شود این شهرستان دارای ۳۱۶ واحد پرورش ماهی با تولید ۱۰۸هزار تن می‌باشد.
در سال ۱۳۸۲ شهرستان زابل، ۴۷۴۵۹۵ هکتار مرتع وجود داشته و مقدار علوفه قابل برداشت از این مراتع صفر تن بوده است. مساحت جنگل‌های طبیعی شهرستان ۱۱۰۰۰ هکتار و مساحت جنگل‌های مصنوعی نیز ۱۶۳۳ هکتار می‌باشد.
