جین جیکوبز؛ اولین زن شهرساز جهان

جین جیکوبز
نویسنده و منتقد معماری و شهرسازی
سال تولد: ۱۹۱۶
محل تولد: آمریکا
تحصیلات: بدون تحصیلات آکادمیک

جیکوبز، جین ( اسکرانتن، پنسیلوانیا ۱۹۱۶ – تورنتو، کانادا ۲۰۰۶ )؛ نویسنده و نقد نویس معماری و شهرسازی آمریکایی بود. پدرش پزشک و مادرش پرستار بود و بعد از ازدواج با شوهر معمارش فامیلی او را بر خود نهاد. جالب است که او، تحصیلات دانشگاهی نداشت و آشنایی و مواجه‌اش با شهر کاملاً تجربی و شخصی بود، اما نظریات و بینش‌هایش در مورد شهر تأثیر شگرف و غیر قابل‌ انکاری بر اندیشه‌ های شهری در قرن بیستم و بیست‌ و یکم داشته است.

او پس از پایان دبیرستان، ویراستار روزنامه ای در اسکرانتن شد. دیری نپایید که زادگاهش را به قصد نیویورک ترک کرد. جیکوبز در نخستین سال های زندگیش در نیویورک، شغل های زیادی را آزمود. نخستین کار او نوشتن مقاله ی تجارت فلز بود. او خبرنگار و نویسنده آزاد نشریه ی هرالد تریبون وگ نیویورک نیز بود. بعد ها در دفتر اطلاعات جنگ به کار پرداخت و در همان جا با همسرش که معمار بود، آشنا شد.

او بعد ها در دهه ی ۵۰ به کار نوشتن ادامه داد و در هیأت تحریریه ی آرکیتکچرال فوروم سرگرم کار شد. از همین زمان بود که مشاهدات و نوشته های شهری اش متمرکز تر و دقیق تر شد. جیکوبز را همگان به عنوان برنامه ریز شهری می شناسند، در حالی که او هیچ آموزش حرفه ای در زمینه برنامه ریزی ندیده بود.

جیکوبز اولین زن شهرسازی جهان، خود آموخته ای است که بر تارک تاریخ اندیشه های شهرسازی می درخشد. دیدگاه هایش را همه برنامه ریزان حرفه ای، پژوهندگان برنامه ریزی، طراحان شهری و معماران، پذیرفته و ستوده اند. او در آخرین سال های شهروندیش در آمریکا، بر ضد دخالت آمریکا در جنگ ویتنام به مخالفت برخاست و در تظاهراتی که برای اعتراض به همین مسئله به راه افتاده بود، به همراه سوزان سونتاگ، الن گینزبرگ و جند نفر دیگر بازداشت شد. سرانجام، جیکوبز پس از سی سال زندگی در نیویورک در ۱۹۶۸، به همراه خانواده اش به عنوان اعتراض، از شهروندی آمریکا دست شست و به تورنتو رفت، شهری که تا بهار ۲۰۰۶ در آن زندگی میکرد و همچنان می نوشت.

جیکوبز شهرها را به‌ عنوان نظامی یکپارچه می‌دید که دارای منطق و پویایی خاص خودشان هستند و البته در طول زمان متناسب با نحوه‌ استفاده از آن‌ها تغییر خواهند کرد. او در کتاب‌هایش درباره‌ پیاده‌ راه‌ها، پارک‌ها، خرده‌ فروشی‌ها و خودسازمان‌ دهی شهر فراوان سخن گفته است. او طرفدار تراکم بیشتر، بلاک‌های شهری کوتاه‌تر، اقتصاد محلی و کاربری مخلوط بود. زمانی که جیکوبز کار خود را به‌عنوان نظریه‌پ رداز و کنشگر شهری آغاز کرد، رویکرد اصلی در شهرسازی، خودرو محوری بود و ساخت بزرگراه‌ها و خیابان‌ها هرچه بیشتر به‌ عنوان پیشرفت و دستاورد تلقی می‌شد، اما تلاش‌های نظری و البته مبارزات اجتماعی جیکوبز به تغییر این رویکرد کمک بسیاری کرد.

دخالت فعال داشتن ساکنان محله و شهروندان در نحوه‌ توسعه و تغییر محله و آشناسازی مردم با مکان‌های زیست و فعالیت و تفریحشان، یکی از پایه‌ های اندیشه‌های جیکوبز است. می‌توان چنین ادعا کرد رویکرد پایین به بالا در برنامه‌ریزی و مشارکت فعال همه‌ ذی‌نفعان را باید از دستاوردهای جیکوبز بدانیم. مخالفت با ساخت بزرگراه و حمایت از همسایگی‌ها از موضوعات متداول در زندگی او به شمار می‌آمدند. سؤال همواره‌ او این بود که آیا ما شهرها را برای مردم می‌سازیم و یا برای ماشین‌ها؟

در سال ۱۹۹۷، کنفرانسی برای بزرگداشت و سپاسگذاری از زحمات و رهنمود هایی که جیکوبز برای معماران و شهرسازان انجام داده بود، در تورنتو برگزار شد و از آن سال تا کنون، برگزار کنندگان این کنفرانس هر ساله جایزه ای با نام « جایزه ی جیکوبز» به تلاشگران و یا برنامه ریزان شهری برجسته اهدا می نمایند. جیکوبز پایه ادعای ( نظریه ) خود را بر ضرورت وجود شبکه ی ریز بافتی از کاربری های گوناگون نهاد که به باور او وابستگی دوسویه و همیشگی به یکدیگر دارند و همچنین بر رویداد های اقتصادی و اجتماعی متکی هستند.

وی بر این باور بود که تک مؤلفه های کارکردی گوناگون باید به صورتی مشخص، مکمل یکدیگر باشند. جیکوبز تأکید داشت که برنامه ریزی و هنر شهرسازی باید به این شبکه توجه کرده و وظیفه خود را راهبری و نزدیک شدن به آن بداند.

نظرات شهرسازی جین جیکوبز
• مخالف شهرسازی جزم گرا که مردمان را مجبور به استفاده از فضاهای فراغتی مشخص می نماید
• نفی منطقه بندی کارکردی مدرن و تأکید بر اختلاط عملکردی (Mixed Zonning)
• مخالف روستا-شهر و تأکید بر جنبه های کاملاً شهری
• تأکید بر تنوع عملکردیی در محلات مسکونی (اولویت نظم فعالیت ها بر نظم بصری)
• تأکید بر بلوک های مسکونی کوچک
• تأکید بر تراکم و تمرکز به عنوان عامل حیات بخش زندگی شهری
• تأکید بر تنوع کالبدی (شکل، فرمی و…) ساختمان ها از حیث تاریخی و… (فضاهای انعطاف پذیر و زیبایی شناختی)
• تأکید بر مشارکت شهروندان
• او به همراه لوئیس مامفورد معتقد بودند،‌ راه حل ترقی گرایان برای مسئله مسکن، راه حلی وحشتناک است که هرگز باعث خلق محیط های زنده، نمی شود. جین جیکوبز معتقد به بی نظمی ظاهری، تنوع و زنده بودن بافت شهرها بود.
• نقد نظریه‌ «تقدم کشاورزی و مازاد تولید» چایلد و اعتقاد به تقدم مبادله بر کشاورزی (نظریه‌ نئو ابسیدین توسط وی صورت گرفت)

نظریه چشمان خیابان
از دید جیکوبز آن چه اهمیت دارد، آن است که خیابان ها چنان پر کشش باشند که مردم، داوطلبانه و با رغبت در آن حضور همیشگی یابند و به این ترتیب است که خیابان ناخود آگاه بازبینی و مهار می شود. او بودن فعالیت هایی مانند مغازه، کافه، رستوران و جزء آن را در خیابان ضروری می داند تا بدین گونه در ساعات گوناگون روز، خیابان سرزنده بماند: « مغازه دار ها و شرکت های کوچک، تضمین کنندگان خوبی برای ایجاد نظم و آرامش هستند، زیرا امنیت خیابان برای کسب و کار آنان نیز سرنوشت ساز است. سرزندگی پدید آمده از این راه، به جذب شهروندان بیشتری به محل کار می انجامد ».

بحث دیگری که او به آن پرداخت، وجود خلأیی است که در نوار های مرزی مناطق شهری و محله ها وجود دارد. او راه آهن، خیابان های پر آمد و شد، سواحل و کرانه ها، همچنین محدوده های بزرگ تک کارکردی را مرز هایی می دانست که برای نوار های پیرامون خود، بن بست می سازند، زیرا آمد و شد به خیابان های منتهی به این عناصر، تنها مقصدی و اجباری می باشد. به باور او تنها امکان برای سرزنده کردن این نوار ها، پدید آوردن نقاط پر رفت و آمد و پر کشش در آن هاست.

جیکوبز در مبحثی دیگر به دلایل تبدیل برخی از محدوده ها به بافت مسئله دار و مرمت و بهسازی آن ها می پردازد. او پس از گزارشی اشاره وار به شیوه برخورد مسئولان شهر های مختلف آمریکایی، می نویسد: « در آن زمان با تخریب و نوسازی های گسترده، سعی در بهسازی این بافت ها داشتند، در صورتی که این اقدامات، مسائل بسیار بدتری را پدید آورد، زیرا مسئولان با دلایل واقعی مسئله دار شدن این بافت ها، یعنی « رکود » و « متروک شدن» به مبارزه بر نخواستند»

آثار
مرگ و زندگی شهر های بزرگ آمریکایی
اقتصاد شهرها
مسئله‌ی جدایی‌طلبی
شهرها و ثروت ملل
نظام بقا
ماهیت اقتصاد
عصر تاریکی در پیش رو

منبع
شهرساز برتر
معماری آنلاین
کیمیا فکر بزرگ