شهر گرگان، مرکز استان گلستان و در جنوب شرقی شمال کشور ایران است. گرگان کنونی تا سال ۱۳۱۶ «اَستَرآباد» یا «اِستارباد» نام داشت. گرگان قدیمی که به عربی "جرجان" خوانده می‌شد شهری آباد و مهم بود که در نزدیکی گنبد کاووس امروزی قرار داشته و اینک ویرانه‌های آن در حوالی امام‌زاده یحیی بن زید قرار دارد.
شهر گرگان و منطقه پیرامونش که از نیمه سال ۱۳۷۶ به صورت رسمی به استان گلستان موسوم شده، از یکم دی ماه ۱۳۱۱ خورشیدی تاکنون به نام گرگان و دشت شهرت داشته است.
(برای آشنایی با شهرداری گرگان کلیک کنید)
واژهٔ استرآباد از دو لفظ «استر» و «آباد» تشکیل شده. استر یا استار در زبان مازندرانی به معنای ستاره است؛ در حالی که همین واژه در زبان فارسی معنای الاغ می‌دهد. به گفته برخی مورخان، در زمان زرتشت که ایرانیان ستاره‌ها را مظهر نور مقدس می‌دانسته‌اند، این شهر را بنا کرده و به نام شهر ستاره‌ها نامیدند.
همچنین نام این شهر را برگرفته از نام استر همسر یهودی خشایارشا می‌دانند.
در زبان پهلوی منطقهٔ گرگان را وُرکان یا وِهرکانه و در زبان یونانی هیرکانیا (Hyrcania) و در زبان عربی جُرجان می‌گفتند. نام فعلی گرگان که جایگزین نام کهنش، استرآباد شده، برگرفته از جرجان و از شهریور ۱۳۱۶ برای این شهر استفاده شد.
پیشینه
پیشینه تاریخی گرگان به ۷ هزار سال پیش و در غار کیارام واقع در روستای (فرنگ) بخش گالیکش به دوران پارینه سنگی بر می‌گردد. پژوهش‌های تازه نشان داده‌است که منطقه گرگان از ۶ هزار سال پیش تمدن پیش از آریایی‌ها را در خود جای داده بوده‌است.
نام این سرزمین در سنگ نوشته‌های هخامنشی، از جمله سنگ نوشته ی داریوش در بیستون، به صورت ورگانه و در نوشته‌های پهلوی به صورت گورکان آمده‌است. پدر داریوش هخامنشی زمانی فرمانروای این منطقه بوده‌است. اسب سواران گرگانی همواره مورد توجه هخامنشی‌ها بودند و داریوش برخی از گرگانی‌های دلاور را در سپاه جاویدان وارد کرد.
در دورهٔ اشکانیان و بعد ساسانیان دیوار تدافعی بزرگی در این منطقه به نام دیوار بزرگ گرگان ساخته شد که توسط باستان‌شناسان انگلیسی به مارسرخ شهرت یافته است. این دیوار بزرگ در سدهٔ ۵ میلادی تکمیل شد و بیانگر صنعت پیشرفته تدافعی آن دوران است.
کاخ آغامحمدخان قاجار- گرگان
در زمان قاجار ایران به ۴ ایالت و ۱۲ ولایت تقسیم شده بود و منطقه یا سرزمین استرآباد یکی از آن ولایات بود. آقا محمدخان قاجار در این شهر زاده شد. حتی خانهٔ تولد وی و اولین مکان حکومتی و دولتی وی هنوز موجود است. دیوار باروی شهر را نادرشاه افشار ویران کرد و آقا محمد خان بعداً آن را بازسازی نمود. در دوران میرزا تقی خان امیرکبیر، شهر بازسازی شد.
رشد ابتدایی شهر در محدوده برج و باروی آن بود. اما از سال ۱۲۹۰ خورشیدی به بعد رشد شهر بیشتر معطوف به جنوب و شرق شد و از سال ۱۳۱۷ به بعد نیز رشد شهر مجدداً در همان قسمت شرق و جنوب شرقی انجام شد.
اما در دههٔ ۱۳۴۰و ۱۳۵۰ خورشیدی روند رشد شهر دوباره تغییر نمود و شهر بصورت پراکنده و در تمام جبهه‌ها گسترش یافت که بیشتر در امتداد خیابان‌ها ایجاد شده بود. در دههٔ اخیر نیز شهر این الگوی رشد پراکنده در همهٔ جهت‌ها را دنبال کرده که بیشتر در کرانه‌های شمال شرقی و جنوب بوده‌است و بعلت وجود زمین‌های مرغوب کشاورزی در شمال و باغات و جنگلها در جنوب، این روند رشد نامناسبی را ایجاد نموده‌است.
در دوران پهلوی در سال ۱۳۱۱ ش به دستور رضاشاه ساخت دو خیابان شرقی-غربی یعنی شاهرود (بهشتی کنونی) و پهلوی (امام خمینی کنونی) و شمالی-جنوبی یعنی پهلوی‌دژ (شهدا) و کاخ (پاسداران کنونی) آغاز شد و در سال ۱۳۱۷ ش به پایان رسید.
زمین‌لرزه شدید و معروف فروردین ۱۳۲۳ آسیب چندانی به بافت وارد نیاورد، اما دوباره در سال‌های ۱۳۳۳ و ۱۳۳۴ احداث خیابان سرخواجه و در سال ۱۳۳۹ ش احداث خیابان فرح (مجاهدین بعدی شهید رجایی کنونی) آسیب‌های زیادی به بار آورد. با احداث این خیابان‌ها عناصر مهمی از بافت تاریخی گرگان از جمله مرکز محله پاسرو، مرکز محله میدان عباسعلی، مرکز محله دباغان، عمارت حاجی ظهیرالدوله، کاروانسرای امین الضرب، باغ پورناصر،مظهر قنات سرخواجه، و مسجد کتیبه و ... از بین رفتند. البته آنچه که در آن زمان به جای این بافت قدیم ساخته شد دارای ارزش معماری بود.
مدرسه عمادیه-گرگان
بخش بزرگی از بافت تاریخی شهر گرگان در دوران جمهوری اسلامی با تخریب وسیع و نابودی روبه‌رو شد و چند خانهٔ قدیمی بالای ۱۵۰ سال قدمت که در اختیار میراث فرهنگی هم بود تخریب شده است. خانهٔ قدیمی، بزرگ، تو در تو و شاید بی نظیر خاندان باقری و چند خانهٔ مشابه دیگر همچون خانهٔ تقوی به طرز زیبا و چشم نوازی، مرمت و نوسازی شده یا در حال انجام است.
جغرافیا
شهر گرگان در موقعیت جغرافیایی ۳۶ درجه و ۵۰ دقیقه عرض شمالی و ۵۴ درجه و ۲۵ دقیقه طول شرقی، در شمال رشته‌کوه‌های البرز و جنوب شرقی دریای کاسپین قرار دارد. ارتفاع این شهر از سطح دریا ۱۷۶ متر است. گرگان از غرب با شهر کردکوی، از شرق با شهرستان آق‌قلا و از جنوب با شهرهای شاهرود و سمنان همسایه است.
فرهنگ
بافت تاریخی گرگان، منحصر به فردترین بافت تاریخی شمال ایران در ۲۴ شهریور ماه سال ۱۳۱۰ خورشیدی به عنوان چهل و یکمین اثر تاریخی ایران در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
دیوار دفاعی- گرگان
قومیت
مردم گرگان را اقوام مختلفی چون گرگانی، سیستانی ها و نیز سبزواری ها، کاشمری ها، شاهرودی ها، مازندرانی ها، بسطامی ها و بیرجندی ها، قزاق ها، سادات، بلوچ ها و ترکمن ها تشکیل داده اند.
زبان، گویش، لهجه
زبان مردم شهر گرگان در قدیم گرگانی بود، ولی امروزه عموم مردم به زبان فارسی که با لهجه هایی نظیر گرگانی اصیل، سیستانی، مازندرانی و ترکمنی ترکیب شده با یکدیگر سخن می گویند.
جمعیت
بر اساس سرشماری سال 1395، جمعیت گرگان ۳۵۰٬۶۷۶ نفر بوده است.
جاذبه ها
جاذبه های گردشگری:
پارک جنگلی ناهارخوران، چشمه سید کلاته، آب بندان توشن، روستای زیارت، آبشار زیارت، روستای محمد آباد، روستای چهارباغ، روستای شاهکوه، چشمه آبگرم زیارت، پارک جنگلی قرق، پارک جنگلی النگدره، گرمابدشت، سواحل شرقی دریای خزر، دیوار بزرگ گرگان، سد اسکندری، سد نومل، منطقه حفاظت شده جهان نما
منطقه حفاظت شده جهان نما
جاذبه های تاریخی:
مدرسه عمادیه، کاروانسرای دیمه لو، خرابه های شهر تمیشه، کاروانسرای قزلق، موزه صنایع دستی گرگان، تپه باستانی و تاریخی تورنگ تپه، دیوار دفاعی گرگان، کاخ اختصاصی دوره قاجاریه، خانه تقوی هزار پیچ، کاروانسرای گرگان، آب انبار گرگان جدید، درب نو، کنسولگری روسیه
تپه باستانی و تاریخی تورنگ تپه
ره آورد:
انواع و اقسام پلوها مانند کئی ترشک، ماش پتی خارش، مرغانه ته چین و همچنین غذاهایی آشی نظیر دو آش، آش گوجه، اسبه آش و یا ترشی آش اشاره کرد. همچنین نان های متنوعی مثل دراز نون، بنجی نون و کلوایی و ترشی های مختلفی همچون سرکه سیر و انار ترشی تنها بخش کوچکی از تمام خوراکی خوشمزه شهر گرگان هستند.
اقتصاد
عمده واحدهای صنعتی بزرگ منطقه گرگان، در پیش از انقلاب و در راستای کشاورزی و منابع و مواد اولیه، احداث و پایه گذاری شده‌اند، از جمله، واحدهای بزرگی چون:
کشت و صنعت گل چشمه، کشت و صنعت گرگان، صنعت چوب شمال، تخته شهید باهنر، نئوپان شموشک؛ همچنین ۲۵ واحد پنبه پاک کنی بزرگ و ۲۸ واحد آردسازی.
از نظر توسعه صنعتی و ایجاد ارزش افزوده صنعتی در واحدهای تولیدی استان گلستان، حائز رتبه ۱۹ کشوری است؛ هم چنین بر اساس بررسی به عمل آمده از سوی سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان، این استان از نظر برخورداری از منابع و امکانات نسبت به سایر استان‌ها، دارای رتبه ۱۳ است.
پس از تشکیل استان گلستان، واحدهای صنعتی بزرگی، چون: روغن کشی پنبه نظام آباد، روغن کشی شرکت یگانه خزر، شرکت کامنوش، شرکت گلستان عصاره، شرکت شیما فیلم، شرکت پاستوریزه کردکوی، طرح تولید شرکت پیام سکنی، شرکت کشت و صنعت سویا…. به بهره برداری رسیده یا در حال بهره‌برداری است. در حال حاضر تعداد ۱۹ معدن فعال در استان وجود دارد. از جمله معادن ذغال سنگ گنبد، معادن سنگ لاشه آهکی.
در سال ۸۱ حدود ۲۱۲۱۶۳ تن ماده معدنی از این معادن استخراج و به بازار مصرف عرضه گردیده است. مواد معدنی استخراجی شامل: ذغال سنگ، صدف کوهی، سنگ لاشه آهکی و سنگ نسوز است. تعداد نیروهای شاغل در بخش معدن به ۱۳۸۷ نفر می‌رسد.
در استان گلستان، ۴۳۳ واحد صنعتی دارای پروانه بهره برداری، با سرمایه گذاری ثابت ۴۶۷۲۰۱ میلیون ریال و ایجاد اشتغال ۹۷۸۲ نفر که بیش از ۹۰% آن‌ها با اشتغال زایی کمتر از ۵۰ نفر جز‍و صنایع کوچک است، وجود دارند.
حدود ۴۰% واحدهای صنعتی استان، شامل: واحدهای تولیدی محصولات غذایی، آشامیدنی و فرآورده‌های حاصل از محصولات کشاورزی، دامی، شیلاتی و منابع طبیعی ست؛ به عبارت دیگر بیشترین سرمایه گذاری صورت گرفته در بخش صنعت استان، صنایع تبدیلی و کشاورزی است. اجرای این سیاست توسعه صنعت وابسته و پیوسته با کشاورزی، باعث رونق کشاورزی گردیده است.
شهرهای خواهرخوانده گرگان
− اکتائو، قزاقستان
− صامسون، ترکیه
− گوانگ‌ژو، چین
میل گنبد -گرگان
منابع
https://fa.wikipedia.org/
https://golestanp.ir/
http://www.gorgan.ir/