سمنان؛ قطب گچ ایران

سمنان یکی از شهرهای ایران است که در جنوب رشته‌ کوه البرز قرار گرفته است. این شهر یکی از گزینه‌های مهم برای انتقال پایتخت سیاسی کشور در سال ۱۳۹۲ بود.
(برای آشنایی با شهرداری سمنان کلیک کنید.)

نام
منطقه سمنان این منطقه در تمام دوره حکومت مادها و هخامنشیان، کومیسنه یا کومیشان (قومس بعد از اسلام) نامیده می شد. درباره وجه تسمیه نام سمنان نظرات متفاوتی وجود دارد:

− در گذشته های دور، در محل آتشکده بزرگ هریس در کومش (سمنان) شهری عظیم با بت خانه ای بزرگ با ساختمانی رفیع و با شکوه وجود داشته است. به همین علت احتمال می رود که مردم این سرزمین قبل از ظهور زرتشت، دارای مذهب «سمتی» یا «سمینه» بوده اند و بت خانه بزرگ آنان در محل سمنان فعلی، واقع بوده است.

− برخی دیگر بر این باورند که سمنان در اصل «سکنان» منسوب به طوایف سکه ها می باشد و الف و نون آن نشانه نسبت و مکان است که در واژه های گیلان و غیره مشاهده می شود.

− عده ای دیگر از اهالی سمنان عقیده دارند که نام قدیم سمنان (سیم لام) بوده که بنای آن به دست دو نفر از فرزندان نوح پیغمبر به نام های (سیم النبی) و (لام النبی) انجام گرفته که مقبره آنان در کوه های شمال خاوری سمنان در محلی موسوم به پیغمبران واقع است. بر این اساس کلمه (سیم لام) در اثر کثرت استعمال به مرور زمان به سمنان تبدیل شده است.

− برخی نیز افسانه بنای اولیه را به دو هزار سال قبل از میلاد مسیح به دستور تهمورث دیوبند نسبت داده اند. در آن زمان، شهر را به سمینا نام گذاری نموده اند که به مرور زمان به سمنان تغییر یافته است.

− روایت دیگر حاکی از این است که نام قدیم سمنان در زبان محلی «سه مه نان» بوده و منظور ساکنان آن این بوده است که محصولات کشاورزی این منطقه نان و آذوقه اهالی را بیش از سه ماه تأمین نمی کند. بعدها به مرور زمان «سه مه نان» به سمنان تغییر یافته است.

پیشینه
در زمان شاهنشاهی ماد، سرتاسر استان سمنان امروزی جزئی از امپراتوری بزرگ ماد بود. پس از مادها، کوروش بزرگ پس از تسخیر آسیای صغیر به نواحی شرقی ایران رفت و تا رود سیحون پیشروی کرد.

کوروش، ایالت پارت که شامل خراسان و کومش (قومس، به‌طور تقریبی استان سمنان امروزی) می‌شد را به‌علاوه سیستان (زرنگ) و خوارزم را به قلمرو خود اضافه کرد. پس از کوروش، کمبوجیه به پادشاهی رسید، بر اساس وصیت کوروش حکومت خوارزم، پارت و کارمانیا (کرمان) به عهده بردیا گذاشته شد. در این دوره، سمنان مثل پلی، سه ایالت راگا (ری)، خراسان و استرآباد (گرگان) را به هم وصل می‌کرد.

سلوکیان برای رضایت ایرانیان و عدم شورش آن‌ها، اختیارات بسیاری به ایرانیان پارتی دادند. حکمرانان پارتی هم برای راضی نگه‌داشتن مردم، شصت شهر در ایالت کومش ساختند که می‌توان به آپاما (لاسجرد کنونی از روستاهای شهرستان سرخه) و هکاتم‌پلیس (صددروازه یا دامغان کنونی) اشاره کرد. در دوره اشکانیان، کومش یکی از ایالات هجده‌ گانه اشکانی بود و با نام‌های کمیسن و قومیس شناخته می‌شد.

در عصر ساسانیان، سمنان به دلیل قرار داشتن در مرکز تردد شمال و جنوب و شرق و غرب، همیشه محل کشمکش بر سر قدرت بوده است. در دوره ساسانیان و پس از اسلام، محل تمرکز پایگاه‌های دولت‌های مرکزی در این ناحیه بوده است.

در دوره اسماعیلیان، سمنان از کانون‌های مهم این دولت بوده به شکلی که حدود ۱۵۰ قلعه در سمنان در اختیار اسماعیلیان قرار داشته است.

سمنان در دوران مغول، هم چون سایر نقاط ایران از حمله و کشت و کشتار این قوم در امان نماند و متحمل خسارات جانی و مالی بسیار شد. این کشت و کشتار، در زمان تیمور لنگ نیز که از سال ۷۸۳ هجری حمله به ایران را شروع کرد، ادامه یافت.

پس از ظهور و استقرار حکومت صفویان، شاه اسماعیل صفوی به سرکوب گردن کشان ولایت‌ها پرداخت. ازجمله، حاکم قلعه فیروزکوه را دستگیر کرد و به‌ این‌ ترتیب، ولایت فیروزکوه و خوار، سمنان و سنگسر و سرخه به تصرف صفویان درآمد.

کریم‌خان زند با عنوان وکیل‌الرعایا مدت ۲۹ سال در ایران سلطنت کرد، ولی در این مدت شهرهای سمنان، دامغان، شاهرود، بسطام، سرخه را در اختیار بزرگان خانواده قاجار قرارداد. بعد از مرگ خان زند، آغا محمدخان شیراز را ترک کرد و به‌ طرف کومش و دامغان رفت و با گردآوردن عده‌ای از افراد قبیله خود، سرانجام توانست به ولایت کومش (سمنان، دامغان و بسطام و سرخه و میامی) و ولایت جنوبی دریای خزر دست یابد.

سمنان در دوره قاجار و به‌ ویژه در زمان فتحعلی‌شان (که زادگاهش سمنان بود) بسیار مورد توجه قرار گرفت. فتحعلی شاه سه برادر سمنانی‌اش را برای حکومت سمنان برگزید، اما ظلمی که او بر مردم سمنان روا کرد، در نهایت باعث قیام مردم به رهبری بزرگان و اندیشمندان و پیوستن ایشان به‌ صف مشروطه‌ خواهان شد.

در آغاز سال ۱۳۴۰ هجری شمسی، در زمان نخست‌ وزیری دکتر علی امینی و وزارت کشور سپهبد عزیزی، به پیروی از سنت تاریخی، طبق تصویب‌نامه هیئت‌وزیران، ایالت کومش (سمنان، دامغان، شاهرود، بسطام و سرخه) و جنوب طبرستان یعنی سنگسر (مهدی‌شهر و شهمیرزاد و نقاط تابعه آن‌ها) از نظر تقسیمات کشوری به نام فرمانداری کل سمنان نام‌گذاری شد. مرکز حکومت آن نیز در شهر سمنان تعیین و مستقر شد.

جغرافیا
سمنان در طول جغرافیایی ۵۳ درجه و ۲۳ دقیقه و عرض جغرافیایی ۳۵ درجه و ۳۴ دقیقه، واقع شده و از شرق با شهرهای دامغان شاهرود، از شمال به درجزین، مهدی‌ شهر و شهمیرزاد و از غرب با سرخه همسایه است. فاصله آن تا تهران ۲۱۶ کیلومتر است و به راه‌آهن سراسری تهران_مشهد، متصل است و دو فرودگاه دارد.

آب و هوای این شهر در تابستان، گرم و در زمستان، سرد می‌باشد. بارندگی‌های این شهر، اکثراً در فصول سرد سال، صورت می‌گیرد و میزان متوسط بارندگی سالانه آن، ۱۴۰ میلی‌متر می‌باشد. متوسط درجه حرارت سالانه ۰۱/۱۷ درجه سانتیگراد است و این، در حالی است که حداکثر، مطلق حرارت ۵/۴۳ درجه سانتیگراد و حداقل مطلق ۴/۸- درجه سانتیگراد، گزارش شده‌ است. همچنین، متوسط تعداد روزهای یخبندان در طول سال در حدود ۴۸ روز است. بادهای کویری و غربی نیز در آب و هوای سمنان، تأثیر دارند.

فرهنگ
قومیت: مردم کومشی یا کومشی یا قومسی به مردم بومی شهرستان‌های سمنان، سرخه، دامغان و شاهرود گفته می‌شود که به یکی از گویش‌های زبان کومشی گویش می‌کنند.

زبان، گویش، لهجه: اکثر اهالی سمنان به زبان فارسی سخن می‌گویند. از بین شهرهای استان، تنها اهالی شهرهای سنگسر و ایوانکی فارسی‌ زبان نیستند و به زبان‌های سنگسری و تاتی صحبت می‌کنند. زبان سمنانی که بومی‌ ترین زبان استان است، جای خود را در مرکز استان تقریبا به فارسی داده و گویش کومشی تنها در شهرستان سمنان و سرخه و مهدی‌شهر گویش می‌شود و در دیگر نواحی آن، زبان فارسی و تاتی و مازندرانی رایج است.

جمعیت
براساس سرشماری سال 1395، جمعیت شهر سمنان 185129 نفر بوده است.

جاذبه ‎ها
این شهر، جاذبه های تاریخی و گردشگری بسیاری را در خود جای داده است. از جمله: ارگ سمنان، مسجد جامع سمنان، مسجد امام سمنان، بازار سمنان، بازار شیخ علاء الدوله، گرمابه حضرت، گرمابه پهنه، خانه سمنانی‌ها، قلعه‌ های سارو، کاروانسرای شاه سلیمانی آهوان، گورستان سنادره و...

ره‎آورد
نان بقسمات، نان چای، نان کاک، شیرمال، پسته و گردو، آب نبات، حلوای سیاه، انگور، سوزن دوزی، چاپ قلمکاری، کلیج بافی، ساز، پارچه قلمکار،

اقتصاد
در اطراف شهر سمنان، معادن گچ، نمک، زئولیت، بنتونیت، سلستین و غیره وجود دارند. از موارد مهم منابع زیرزمینی شهر سمنان به چاه نفت خوریان دلازیان در جنوب این شهر می‌توان اشاره نمود. مواد معدنی موجود در این معادن عبارتند از: سنگ گچ، نمک، سنگ آهن، سنگ لاشه، سنگ آهک، سنگ تزئینی، سنگ چینی، زغال سنگ، سولفات سدیم، میکا، بنتونیت، زئولیت، کائولن، بوکیست، خاک صنعتی، سیلیس، دولومیت، فلدسپات، فیروزه، سلستین، سرب، مرمریت، تراورتن، فلورین و منگنز و…

سمنان از آغاز دهه ۱۳۵۰ تا امروز، مرکز فضایی ایران بوده است. سازمان صنایع هوافضا، در ۴۵ کیلومتری جنوب شرقی سمنان دارای پایگاه هوایی و در ۸۰ کیلومتری جنوب شرقی این شهر دارای پایگاه فضایی است که پرتاب ماهواره سفیر امید و دیگر ماهواره‌ها و موشک‌های دوربرد از این پایگاه و مرکز انجام می‌گیرد. از سال ۱۳۸۷ هجری خورشیدی جاده نظامی راه مواصلاتی سمنان به پایگاه‌های هوا-فضا به بلوار سفیر امید تغییر نام یافت. همچنین پایگاه فضایی سمنان از پانزده خرداد ۱۳۹۱ به نام پایگاه فضایی امام خمینی نیز نامیده می‌شود.

منبع
ویکی پدیا
راسخون