شهرداری زنجان

ازشروع به کار شهرداری (بلدیه) زنجان، نزدیک به یک قرن می گذرد. در طول سالهای فعالیت این اداره، بیش از 30 شهردار و کفیل شهرداری که بیشتر آنها افراد غیر بومی بوده اند، نصب و عزل شده اند. اما با جستجو در تاریخ گذشته و باتوجه به عدم وجود مرجع مکتوب، اطلاعات کافی از کم و کیف خدمات برخی ازاین شهرداران در اختیار نیست. روایات شفاهی (سینه به سینه) و برخی منابع جریده ها و کتب قدیمی و یادداشت های شخصی معمرین و محفوظات، حکایت از آن دارد که تعدادی ازاین روسای بلدیه، منشاء عمران و آبادانی بوده و همواره به نیکی از آنها یاد می شود.
(برای آشنایی با شهر زنجان کلیک کنید.)

در زنجان قدیم که به عنوان مرکز دارالحکومه و حاکم نشین ولایت خمسه از آن یاد می شود، والیان و حاکمان انتصابی (استاندار – فرماندار) این منطقه، علاوه بر رسیدگی به امور سیاسی و حکومت محلی خود، به عنوان میزان آغاسی و رئیس بلدیه هم ظاهر می شدند و بیشتر فعالیت آنها درحوزه خدمات و مبلمان شهری درحول و حوش تعیین نرخ ارزاق عمومی، فانوس کشی معابر، سگ کشی و....... خلاصه می شد.

با روی کار آمدن پهلوی اول در 1304 ش و اصلاحات اداری صورت گرفته و تاسیس وزارتخانه ها و دوایر اداری مختلف مانند: مالیه، عدلیه، نظمیه، صحیه، امنیه و...... در پایتخت و شهرهای کشور، اداره بلدیه هم در موازی با سایر ادارات و با وضع قوانین و مقررات در زمینه توسعه زندگی مدرن شهری و بازگشایی معابر و.... تاسیس شده و درایالات و ولایات گوناگون شروع به فعالیت می کند.

از سوی انجمن شهر (معتمدین محلی) شهر زنجان که ظاهرا به صورت پارلمان محلی عمل می نمود، حاج میرزا علی اکبر توفیقی درسال 1305خورشیدی، به عنوان اولین رئیس بلدیه رسمی شهر (شهردار) زنجان انتخاب شده و به وزارت داخله معرفی می شود . مرحوم توفیقی قریب به 5 سال برمسند ریاست تاسیسات شهرداری زنجان قعالیت نمود و خدماتی ماندگار از سوی ایشان در طول این مدت، صورت می پذیرد و سرانجام، برخلاف میل باطنی خود از سمت خود استعفاء می دهد.

از جمله آثار باقی مانده موجود از آن زمان، می توان به موارد زیر اشاره نمود:

1. احداث اولین مدرسه در محله ثروتمند نشین سرچشـــــمه زنجان که به مدرسه  توفیق مشـــــهور است. بنای قدیمـــی مدرسه در سال 56 تخریب و نوسازی شد.
2. احداث بنای رختشویخانه که در ردیف آثار ملی به ثبت رسیده.
3. اجرای سد خاکی تهم رود.
4. احداث بنای دباغ خانه در قسمت شمالی خیابان خیام.
5. بنای مسجد غریبیه در محله میدان توفیقی که به دلیل اجرای طرح خیابان خواجه نصیر، آن میدان و بنای قدیمی مسجد، متاسفانه تخریب و مسجد جدیدی به جای آن احداث گردید.
6. احداث بنای کشتارگاه زنجان {درمحله توپ اغاجی} که در حال حاضـــــر با اضافه نمودن به زیربنا، به عنوان اداره میراث فرهنگـی مورد استفاده قرار می گیرد.
7. کشف نخستین معدن مس منطقه در بایچه باغ زنجان.

بعد از کناره گیری حاج علی اکبر توفیقی از ریاست بلدیه زنجان درسال  1309، شهردارجدید تاسال 1310 انتخاب نمی شود و انجمن شهر با نظارت حکمران شهر(میرزاعلی اکبرخان ملک = مظفرالملک) بنا به نوشته سالنامه پارس 1310 به امور خدماتی و عمرانی شهر، رسیدگی می کرد.

درسال 1312 قانون راجع به احداث و توسعه و تعریض معابر با توجه به ایجاد مراکز شهرداری، صورت عملی به خود می گیرد و تغییرات فیزیکی شهر زنجان درخصوص تخریب عمارات و خانه های قجری و مرکز دارالحکومه و دروازه های شهر آغاز می شود. در ادامه این جراحی های شهری، دیوارهای پهن شهر(حصارتاریخی درخاستگاه اولیه) خراب شده و خیابانهای عریض و طویل بر روی خندق های تاریخی و ناصرالدین شاهی شهر زنجان احداث می گردد و به این ترتیب، جمعیت خمسه زنجان با پدیده ای به نام خیاوان مواجه می شوند تا زمینه جهت ورود اتول به زندگی شهری آماده گردد.

درسال 15-1311، در نبود فرد منتخب انجمن شهر( رئیس تاسیسات بلدیه شهرزنجان) حاکم شهر زنجان (فرماندار) شخصی به نام منتظمی (منتظم الدوله) بوده است و معاون وی( مصباح خاوری) به عنوان کفیل شهرداری زنجان، عهده دار این پست بوده است.

درسال 1312، محمد امین آزاد وطن که به خاطر فعالیت های سیاسی در ارومیه برای تمام عمر به زنجان تبعید شده بود، از سوی فرمانداری و اداره نظمیه زنجان (محمد امین که زنجانی ها او را امیر خان می شناختند ) به عنوان سرکارگر کارگران بلدیه زنجان در آن اداره به کار گرفته می شود. او که جهت سرکشی به کارگران همواره سوار بر اسبی می شده است، در احداث خیابان شمشیری زنجان و احداث باغ ملی، نقش فعالی را در بین سالهای 1312 تا 1316 ایفا می کند. بعد از احداث خیابان شمشیری توسط بلدیه زنجان، دومین خیابان مهندسی ساز یعنی پهلوی سابق (امام) هم احداث می شود و سومی؛ فردوسی و چهارمی؛ سعدی با تخریب مناطق مسکونی و شبکه ارتباطی پیچیده شهر به طور عمودی بر خیابان امام ساخته می گردد.

در سال1322، شخصی به نام صفوی از سوی انجمن شهر زنجان به ریاست اداره بلدیه زنجان که در داخل ساختمان فرمانداری مستقر بود، گمارده می شود که بیشتر فعالیت او در رابطه با سامان بخشی به حمام ها، قصاب خانه ها، سازماندهی ترمینال، درشگه ها و گاری ها و نحوه استفاده درست اهالی از آب های قنات و نرخ گذاری بر روی قیمت استفاده از درشگه ها، امور بهداشتی مهمان خانه ها و..بوده است. در مجموع، در دوران اشغال، در بیشتر موارد محمود خان ذوالفقاری به عنوان رئیس انجمن شهرداری زنجان بر تمام امور شهری تسلط داشته و در کنار دیگر معتمدین و بزرگان شهر به رتق و فتق امور مشغول بوده است.

درسال 25 -1324 و همزمان با به قدرت رسیدن حکومت خودمختار آذربایجان وزنجان، ابوالفضل رئوفی (معمار) از اعضای رهبری کمیته زنجان به عنوان شهردار دمکرات زنجان انتخاب می شود. به گفته معمرین و اعضای باقی مانده شبکه فرقه دمکرات زنجان، منزل رئوفی درکوچه پشت مریض خانه بهشتی (شهنازسابق) قرار داشت و جهت کنترل اوضاع و سامان بخشی به امور شهری (خبازان – گران فروشان – محتکرین و...) به همراه برادرش اسماعیل، سوار بر یک دستگاه ماشین جیپ جنگی کهنه می شده و درمعابر پرسه می زده است.

اولین آسفالت خیابانهای تازه احداث شده شهر زنجان در دوره ابوالفضل رئوفی (شهردار) و با مساعدت مالی حکومت محلی آذربایجان و در دوره فرمانداری خودخوانده  غلام یحیی دانشیان در زنجان و در سال 1325 صورت می پذیرد و خیابان اصلی شهر از چهارراه پایین (15خرداد) تا میدانچه قیرباشی، قیرریزی می گردد.

در سال( 32- 1330) که فرمانداری شهر زنجان بر عهده سمیع بود، آقای ذوالفقاری به عنوان رئیس شهرداری زنجان برگزیده می شود که همزمان با درگیری های سیاسی در سطح شهر، مقارن با نهضت ملی شدن نفت می باشد. در روزنامه مورخه 23/8/1330 صدای خمسه کریم زعفری – در مطلبی تحت عنوان آواره گان زنجان در ارتباط با ریاست محمود ذوالفقاری بر بلدیه زنجان چنین نوشته شده است :ایشان با تکیه بر نوچه ها و برادرانش کرسی شهرداری زنجان را با وجود ابلاغیه  وزارت کشور رها نمی کند و این در شرایطی است که شهرداری زنجان یک ماشین اتش خاموش کنی ندارد.

از نکات برجسته تاریخچه شهرداران زنجان، حضور 9 ساله ابوالقاسم صفدری (مدیر مسئول سابق روزنامه زنجان در سال31- 1328 شمسی) به عنوان رئیس شهرداری زنجان می باشد. وی از تاریخ 1334 تا 1343 شمسی، به مدت 9 سال با تایید نظر انجمن شهر، به عنوان رئیس بلدیه منشا خدماتی منصوب می شود. تعریض خیابان مسگرها و اسفالت آن، گسترش خدمات شهری و لوله کشی آب معابر و خانه ها، پی ریزی گردشگاه (بلوار آزادی) در دروازه قدیم تهران، از جمله آن خدمات می باشد.

در سال 1343، محتشم به عنوان شهردار زنجان انتخاب می شود. وی علاوه بر رسیدگی به مشکلات و کمبودهای شهر، درحوزه حقوق شهروندی افراد، فعالیت هایی را از خود بروز می دهد و به کارهای ناتمام پروژه عظیم بلوار آزادی همچون درختکاری، گل کاری و کشت و کار و فضای سبز و جدول گذاری رسیدگی می کند.

اسامی شهرداران زنجان
علی اکبر توفیقی
میرزا علی اکبرخان ملک (حاکم شهر)
مصباح خاوری (معاون حاکم شهر)
صفوی (منتخب انجمن شهر)
محمود ذوالفقاری (رئیس انجمن شهر)
ابوالفضل رئوفی (بلدیه دمکرات)
توانا (ازاهالی تبریز)
محمود ذوالفقاری
ابوالقاسم صفدری
محتشم
سید رضا همراهیان (هم راز)
مهدی طبری
ابوالقاسم دادگو
ابوالقاسم سعیدی
علی ذوالقرنیان
علی ذبیحیان
سید علاءالدین مشیری
ابوالفضل بهرام پور
سید محمد ضیائی
حشمت الله پروین زاد
بهمن راشدی
حسین عظیمی
حبیب الله زاده دباغ
رسول اقاجانلو
طاهر پیری
سید موسی رضوی
ابوالفضل مشکینی
فریدون هاشمی نژاد
امیررضا یوسفیان
هوشنگ اسمانی
محمد عزیزی
سید ناصر موسوی

منبع
وبلاگ گردشگری ایران