جرم و جنایت همیشه در جوامع انسانی به طور مداوم و چشمگیر وجود داشته و جامعه شناسان و پژوهشگران مسائل اجتماعی همواره به دنبال حل این معما بوده اند که چرا بعضی از افراد مرتکب جرم می شوند و از هنجارها و قواعد زندگی اجتماعی سرپیچی می کنند. در صورتی که اکثر مردم در جوامع مختلف به قوانین و مقررات پایبندند و به آن احترام می گذارند.
امروزه پیشگیری از جرم اهمیت ویژه ای نسبت به گذشته پیدا کرده است، زیرا عوامل و انگیزه های ارتکاب جرم و جنایت بسیار گسترده است و پلیس نمی تواند درک محدودی از منشأ و روش های پیشگیری از جرم داشته باشد. به همین دلیل، اعتقاد عمومی بر این است که فعالیت ها، مشارکت مردمی و آثار اجتماعی آن باید نقش اساسی در پیشگیری از جرایم ایفا کند. اما رویکرد پلیس جامعه محور و انسان مدار، کل جامعه و لایه های آن را مسئول مبارزه با جرم می داند. در این رویکرد، پلیس به عنوان بخشی از جامعه می تواند با هدایت شهروندان و خلق الگوها، بستری مناسب برای مشارکت عمومی در پیشگیری از وقوع جرم ایجاد کند. با این هدف، نقش سیاستگذاران، متخصصان طراحی و مهندسان شهری را نمی توان در کاهش احتمال وقوع جرم از طریق ایجاد محیطه ای امن و طراحی محیطی پیشگیری از وقوع جرم، انکار کرد.
اگر به مناطق جرم‌خیز کشور سر بزنیم می‌بینیم که اکثر این محله‌ها تاریک و ناامن هستند و ساختمان‌هایی با نماهایی نامناسب در این مناطق دیده می شود. رنگ‌های تیره و کوچه‌های بسیار باریک در این مناطق بسیار بارز است. از سوی دیگر، زمینه ارتکاب جرم در این محله‌ها بیشتر است و این مناطق مجرمان بیشتر برای زندگی انتخاب می‌شود، زیرا به فرهنگ آنان نزدیکتر است. اگرچه مسئولان قضایی معتقدند که معماری شهری 25 درصد در وقوع جرایم تاثیرگذار است، اما در قانون به این موضوع توجهی نشده است.
نقش معماری شهری در ایجاد جرایم
شاید شنیدن این جمله که «معماری شهری در کاهش یا افزایش انواع جرم تاثیر دارد» برای خیلی‌ها عجیب باشد، اما بسیاری از کارشناسان پیشگیری از جرایم معتقدند که آمار نشان می‌دهد که نوع و کیفیت معماری و شهرسازی در کاهش یا افزایش وقوع جرایم تأثیر زیادی دارد، اگر چه در تصویب قوانین به این موضوع توجه چندانی نشده است. آنها می گویند که بررسی موضوعاتی همچون کیفیت، نحوه معماری مسکن و چگونگی شهرسازی در جوامع و شهرهای مختلف یک کشور یا محله‌های مختلف یک شهر، نشان دهنده تأثیرگذاری محیط بر بزهکاری است.
آنها با اشاره به رابطه مستقیم معماری با جرم معتقدند که برخی کشورها در حوزه معماری جنایی به شکلی علمی عمل می‌کنند و در طراحی ساختمان‌ها و شهرها توجه ویژه‌ای به این موضوع دارند که این توجه، باعث جلوگیری از بروز جرم و جنایت تا حد ممکن می‌شود.
همچنین عواملی مانند نور، ترس کاذب، فضای سبز، رنگ را هم مانع و هم عامل جرم می‌دانند و معتقدند که در مکان‌هایی که کمبود نور و وجود درختان بلند و انبوه مانع دید می‌شود، زمینه وقوع جرم را فراهم می‌کند. این در حالی است که وجود نور کافی، ایجاد فضای سبز و با نشاط با رنگ‌های شادی‌آور، تاثیر زیادی در کاهش جرم دارد. حتی وقوع تصادفات و برخورد اتومبیل اگر موجب مرگ هم نشود، می‌تواند جرایمی را ایجاد کند. بنابراین ساخت معابر مطابق اصول صحیح شهرسازی و رعایت نکات راهنمایی و رانندگی نیز می‌تواند بر کاهش این نوع جرایم تاثیرگذار باشد.
تاثیر نظارت همگانی در کاهش وقوع جرم
معماری و طراحی شهری نقش بسیار مؤثری بر میزان وقوع جرایم علیه «اشخاص»، «اموال و مالکیت» و «امنیت و آسایش عمومی» دارد و در مناطق شهری که معماری و طراحی مبلمان شهری بر مبنای اصول پیشگیری از وقوع جرم صورت پذیرفته باشد، وقوع جرم و خسارت دیدن شهروندان به شدت کاهش می‌یابد.
در مناطقی که نظارت طبیعی و همگانی وجود داشته باشد، در صورت پارک اتومبیل یا موتورسیکلت در گوشه خیابان، سارقان بالقوه از ارتکاب سرقت منصرف می‌شوند. زیرا با توجه به دید و نظارت بر فعالیت آنها، احتمال دستگیری آنها نیز افزایش می یابد، اما اگر وسیله نقلیه در کوچه یا معابر بدون نظارت و دید همگانی پارک شود، احتمال وقوع سرقت افزایش می یابد.
ارتباط طراحی شهری و حاشیه نشینی
از آنجایی که حاشیه نشینی این روزها یکی از مباحث مهم در زمینه افزایش جرم محسوب می‌شود، بر این اساس باید به راهکارهایی برای کاهش این معضل فکر کرد. در نگاه اول به نظر می‌رسد معماری شهری و حاشیه‌نشینی دو مقوله جدا از هم است که با تعمق در موضوع می‌توان دریافت که طراحی و معماری و حاشیه‌نشینی با یکدیگر ارتباط مستقیم دارند، به نحوی که هر قدر در طراحی شهری و تدوین طرح‌های تفصیلی موضوعات پیشگیرانه رعایت و لحاظ شود، شرایط اقامت برای افراد به منظور تشکیل هسته های اقامتی در حاشیه شهرها کمتر می‌شود.
