آبادان؛ شهری در استان خوزستان و جنوب‌غرب ایران، مرکز شهرستان آبادان و از مناطق آزاد بازرگانی (منطقه آزاد تجاری-صنعتی اروند) ایران است که بر جزیره ای هم‌نام خود در ۵۳ کیلومتری خلیج فارس، در نزدیکی با مرزهای عراق و کویت جای گرفته است. این شهر همچنین دارای فرودگاه و بندر است و به دلیل داشتن پالایشگاه نفت و پتروشیمی، راهبردی بودن و هم‌مرزی با کشور عراق، از زمان جنگ جهانی دوم یکی از مهم‌ترین شهرهای خاورمیانه و ایران بوده است. یکی از بزرگترین پالایشگاه‌های نفت جهان (پالایشگاه نفت آبادان) در این شهر قرار دارد.
(برای آشنایی با شهرداری آبادان کلیک کنید.)
نام
ریشه نام آبادان، کلمه پهلوی اوپاتان است که به معنی «محلی برای پاسداری و نگهبانی از آب» می باشد.
بطلمیوس، پدر جغرافیای یونان، نام «آرپفانا» و «آپفادانا» را برای آبادان به کار می‌برد.
از منابع قرون وسطی و تا قرن حاضر، نام این جزیره همواره به صورت عربی عبادان آمده‌است که معرب واژه اوپاتان است.
در سال ۱۳۱۴ طی مصوبه شورای وزرای وقت، نام عبادان به آبادان تغییر یافت. بخشی از جزیره آبادان در دوره ساسانیان بهمن اردشیر خوانده می‌شده است که نام رود بهمنشیر یادگار آن نام کهن است. اوپاتان نیز که نام کهنتر آبادان است، امروز بیشتر زیب شرکتها و سازمانها در شهر آبادان است. به دلیل وجود زیارتگاه کوچکی که ادعا می‌شود خضر نبی در آن دیده شده است، گاهی به این منطقه نام مذهبی جزیرةالخضر هم داده شده است.
پیشینه
پس از شکست عیلام به دست یکی از شاهان سلسله چهارم بابل به نام بخت النصر اول، جزیره آبادان جزو قلمرو بابل در آمد. از آنجا که خوزستان در زمان مادها تا 550 قبل از میلاد یکی از ایالت های غربی آن دولت بود، بنابراین در این ایام، جزیره آبادان تحت کنترل مادها بوده است. کوروش در سال 550 قبل از میلاد مادها را شکست داد و در تابستان سال 538 قبل از میلاد در کنار رود دجله نیروی بابل را شکست داد و از آن زمان بعد جزیره آبادان جزو قلمرو هخامنشیان شد. در سال 333 قبل از میلاد، اسکندر مقدونی هخامنشیان را شکست داد و سرزمین پارس را تصرف کرد. بنابراین خوزستان و جزیره آبادان جزو قلمرو مقدونیان قرار گرفت.
از زمان سلطنت مرداد اول (171قبل از میلاد) ایالت خوزستان، تحت حکومت اشکانی درآمد و آبادان جزو قلمرو اشکانیان شد. اردشیر بابکان مقارن سال 224 میلادی پس از فتح کرمان با تسخیر خوزستان، آن را جزو قلمرو ساسانیان نمود. آبادان در دوره حکومت ساسانیان از توابع استان "شاد بهمن"به شمار می آمد. اردشیر اول ساسانی شهر «بهمن اردشیر» (بهمن شیر) را در سرزمین قدیم آبادان کنونی بنا کرد.
در دوران عباسی، عبادان به عنوان یک شهر موفق در دهانه خلیج فارس توسعه پیدا کرد.
در زمان سلجوقیان، ابو کالیجار دیلمی از 437 هجری قمری تا 443 هجری قمری به حکومت خوزستان منصوب شد.
در زمان خوارزمشاهیان (621 هجری قمری )، خوزستان و در نتیجه آبادان، بار دیگر به دست عمال خلیفه بغداد افتاد.
در زمان شاه اسماعیل صفوی در سال 909 هجری قمری، گر چه خوزستان ضمیمه متصرفات شاه اسماعیل می‌شود، اما قسمت غربی خوزستان که آبادان در آن قرار داشته جزو تصرفات خاندان مشعشعی بود. در زمان شاه عباس بزرگ، در سال 1024 هجری قمری جنوب خوزستان یعنی هندیجان، فلاحیه، دورق تا بندر خرمشهر و آبادان در قلمرو حکومت فارس قرار گرفت و به امام قلی خان پسر الله وردی خان واگذار شد. آبادان در دوران عباسیان از حالت دهکده خارج گردید و به شهری کوچک تبدیل شد.
در سال 1179 هجری قمری، کریم خان زند بر سراسر خوزستان حاکم شد. در تمام مدت حکومت زندیه، آبادان جزو متصرفات این سلسله و قسمتی از خاک ایران بوده است.
در دوران قاجار، آبادان در اثر عوامل داخلی و خارجی مرکز توجه قرار گرفت. جنبههای متفاوت نظامی، مذهبی، اقتصادی و... در طول تاریخ، توسعه این شهر را با نوسان همراه کرده است. آبادان در زمان قاجاریه و در اثر عوامل خارجی دگرگون شد و مورد توجه قرار گرفت. به تدریج آب دریا عقب‌نشینی کرد و خاک آن، محل حاصلخیزی برای کشاورزی و صیادی شد. اقوام و عشایر عرب و ایرانی به این جزیره آمدند و نخلستان‌ها احداث کردند و ساختمان‌های گلی ساختند.
در سال 1909 میلادی شرکت نفت به دنبال عملیات استخراج نفت در خوزستان، پالایشگاه و تصفیه‌خانه‌های عظیمی در آبادان ایجاد کرد. در سال 1292 پالایشگاه آبادان فعالیت خود را با قدرت شروع کرد و بالاخره در سال 1317 پالایشگاه آبادان به بزرگ ترین پالایشگاه نفت جهان تبدیل شد. پس از ایجاد پالایشگاه اهمیت اقتصادی، سیاسی و بین‌المللی این جزیره افزایش یافت. در زمان سلطنت رضاشاه پهلوی نام عبادان به آبادان تغییر یافت.
شهر آبادان قبل از حملة عراق به ایران در سال 1359 خورشیدی از شهرهای بسیار باشکوه و آباد ایران بشمار می‌رفت. اما با آغاز نبرد هشت ساله پیکره این شهر آماج حملات دشمنان قرار گرفت و شهر به ویرانه ای بزرگ تبدیل شد. در همان ابتدای جنگ تحمیلی آبادان به محاصره دشمنان درآمد، اما با غیور مردی جوانان ایران زمین طی عملیات ثامن الائمه حصر آبادان شکسته شد، اما همچنان این شهر آماج موشک ها و خمپاره های دشمنان بود. بلافاصله پس از جنگ، کار بازسازی این شهرستان و پالایشگاه عظیم آن آغاز گردید. چند سالی است کار بازسازی و نوسازی این شهر به اتمام رسیده است.
جغرافیا
آبادان در دشت واقع شده است و به علت همسایگی با صحراهای بزرگ و سوزان نظیر صحرای بزرگ عربستان و عراق، در مجموع هوای گرم و بیابانی دارد. حداقل درجه حرارت آن در سال ۷/۱۷ و حداکثر ۶/۳۲ درجه سانتیگراد است. ایام یخبندان آن حداکثر در طول سال نه روز است. بادهای سرد شمال که بیشتر در فصل زمستان به این منطقه می‌وزند، گاهی میزان دما را به صفر نزدیک می‌کنند و گاهی بادهای شمال غربی هم همراه با رطوبت مدیترانه، باعث ریزش نزولات جوی نسبتا زیادی می‌شود. حداکثر گرما در آبادان بیش از ۵۰ درجه و شدت آن از تیر تا پایان شهریور ماه است. اختلاف گرمای شب و روز ۲۵ تا ۳۰ درجه سانتیگراد و آب و هوای متغیر و غیرقابل پیش‌بینی دارد. موقعیت جغرافیایی این شهر در طول ۴۸ درجه و ۱۷ دقیقه و عرض جغرافیایی ۳۰ درجه و ۲۰ دقیقه و با بلندای ۳ متر از سطح دریا و با پهناوری ۲۷۹۶ کیلومتر مربع است. حدود آبادان از شمال به شادگان، از خاور و جنوب به خلیج پارس از جنوب غرب و غرب به کشور عراق که حد فاصل مرز طبیعی را رودخانه اروند تشکیل می‌دهد و از شمال غربی به خرمشهر محدود می‌گردد.
پراکندگی فشار هوا در آبادان در طی سال، به دو صورت مشخص فصلی در می‌آید. بدین ترتیب در آخر فصل پائیز و آغاز زمستان (آذر، دی، بهمن) که درجه گرما پایین است، میزان فشار جو به حداکثر خود می‌رسد و در تابستان (خرداد، تیر، مرداد) که درجه گرما بالا است، فشار هوا به حداقل کاهش می‌یابد.
فرهنگ
در دهه ۵۰ خورشیدی فرهنگ شهرنشینی آبادان به‌ویژه پس از ساخت پالایشگاه بزرگ آبادان تا زمان ملی شدن نفت، ویژگی‌های یک شهر استعماری را تداعی می‌کرده است. محلات آن در این زمان ترکیب جمعیتی جدا و چه بسا متخاصم داشتند. ساکنان بخش مرکزی، احمدآباد و محله بهمنشیر را گودنشینان و حاشیه‌نشینان شهری و محله‌های بریم، بوارده را اروپاییان و کارکنان ایرانی مرتبط با آن‌ها تشکیل می‌دادند.
زبان، گویش، لهجه
مردم آبادان بیشتر عربی و فارسی را با لهجه آبادانی صحبت می‌کنند.
جمعیت
جمعیت شهر آبادان طبق سرشماری سال ۱۳۸۵ برابر با ۲۱۷٬۹۸۸ نفر و جمعیت نسبی در هر کیلومتر مربع ۱۷۱ نفر است.
جمعیت شهر آبادان که در سال ۱۳۵۵ برابر با ۲۹۴۰۶۸ تن بود در پی وقوع جنگ، در سال ۱۳۶۵ به ۸۰ هزار نفر کاهش یافت. در دوران پس از جنگ پس از بازسازی پالایشگاه و بخش‌هایی از شهر جمعیت شهر در سال ۱۳۷۵ به ۲۱۲۴۵۰ نفر رسید.
جاذبه ها
− مسجد رنگونی‌ها
− موزه آبادان
− کلیسای ارامنه‌ی «گریگوری
− بوارده آبادان
− بازار ته لنجی
− روستای شلحه
− اروند رود
− بهمنشیر
− بازار مرکزی آبادان
− سینما نفت
− لب شط
− جزیره مینو
− پل کابلی آبادان
رهآورد
خرما، ماهی، ادویه‌جات، حصیربافی، کپو بافی، گلیم بافی
اقتصاد
اقتصاد در آبادان عمدتا برپایه شرکت نفت می‌باشد که درسال۱۲۹۱ خورشیدی جهت تصفیه نفت مسجدسلیمان احداث گردید. درآغاز ملی شدن صنعت نفت، حدود ۶۰۰هزار بشکه در روز توان تولیدی پالایشگاه بوده که امروز پس از حوادث جنگ هشت ساله ظرفیت تولید آن به ۴۰۰ هزار بشکه در روز کاهش یافته‌است.
آبادان همچنین یک پتروشیمی به نام پتروشیمی آبادان دارد که در جوار پالایشگاه آبادان احداث گردیده است. در سال ۱۳۸۷ خورشیدی افزون بر ۱۴۷ فروند لنج و بیش از ۵۸۰ قایق موتوری صیادی در منطقه آبادان به امر صید و صیادی فعالیت داشتند.
همچنین از تاریخ چهارم خرداد سال ۱۳۸۳ منطقه آزاد تجاری اعلام شد که باعث ورود سرمایه گذاران خارجی و داخلی درون شهر گردید. بندر آبادان واقع در ساحل رودخانه اروند به‌طورکلی توان جابجایی بیست هزار تن کالا را دارد که با توجه به رونق منطقه آزاد تجاری اروند بر اهمیت آن بیش از پیش افزوده شده‌است.
همچنین آبادان بزرگترین تولید کننده خرما در سطح استان خوزستان است. دارای زمین هایی به وسعت ۱۲۴۵۱ هکتار تنها مربوط به نخیلات است و بیش از دو میلیون اصله نخل در بر دارد، توسط انهار منشعب از رودخانه اروند و بهمنشیر آبیاری سنتی صورت می گیرد. با توجه به شوری آب رودخانه اروندرود طرح آبیاری و زهکشی مکانیزه نیز که یکی از طرح های مهم ملی است در شهرستان در حال اجرا می باشد که به وسیله آن، آب مناسب از رودخانه بهمنشیر برای نخیلات حاشیه اروندرود پمپاژ می شود.
منبع
پایگاه اطلاع رسانی شهرداری آبادان
ویکی پدیا
