جیرفت، یکی از شهرهای باستانی و کهن در استان کرمان است و مرکز شهرستان جیرفت در جنوب استان کرمان است. تمدن پیدا شده در جیرفت از کهن‌ترین تمدن‌های بشری است و آثار خطی بدست آمده از این تمدن قبل از خط میخی کشف شده در بین‌النهرین است. شهر جیرفت به عنوان مركز حوزه فرهنگی جازموریان در جنوب شرقی ایران شناخته شده است. (برای آشنایی با شهرداری جیرفت کلیک کنید.)
نام
جیرفت از دو کلمه جیر به معنی پست و پایین و افت به معنی افتاده، تشکیل شده است و در معنای کلی، جیرفت به معنای جلگه پست آبرفتی است. در بعضی از منابع، نام شهر را به معنای کنار رود خوانده اند و نظر دیگر اینکه، جی مخفف جوی آب و رفت فعل ماضی از مصدر رفتن و روییدن و پاک کردن است که گفته می‌شود این شهر در گذشته به وسیله سیل مهیبی از بین رفته که پس از آن گفته شده «جی رفت». از جیرفت به عنوان هند کوچک، کالیفرنیای ایران، نگین خاورمیانه نیز یاد می‌شود که در طول زمان به لقب‌های این شهر درآمدند.
پیشینه
تمدن جیرفت به مجموعه محوطه‌های باستانی و یافته‌های باستان‌شناختی کشف‌شده در استان کرمان و در نزدیکی شهر جیرفت و هلیل‌رود گفته می‌شود که به دست تیم‌های چند ملیتی باستان‌شناس در دست بررسی و پژوهش است. کشف چنین تمدنی، افقی تازه در یافته‌ها و نگره‌های باستان‌شناسان دربارهٔ تمدن خاورمیانه گشوده است. این تمدن مربوط به هزاره سوم پیش از میلاد است و این مردم، در دشت خوش آب و هوا و حاصلخیز هلیل رود سکونت داشته‌اند.
اشیاء و ظروف زینتی از جنس کانی کلینوکلر و با نقش برجسته‌های قابل توجه و مبتکرانه متعلق به هزاره ۳ (پیش از میلاد) مربوط به تمدن جیرفت تاکنون کشف گردیده‌است. آثار تاریخی کشف شده از شهر سوخته مبین وجود روابط تجاری بین شهر باستانی جیرفت و شهر سوخته و ارتباطات بین آن‌ها بوده‌است.
این محوطه که با نام محله کمادین خرابه‌های شهر قدیم در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است، مربوط به دوران پیش از تاریخ است و در شهرستان جیرفت، دقیانوس ـ سمت راست هلیل‌رود واقع شده در تاریخ ۱۳۱۰/۰۶/۲۴ با شمارهٔ ثبت ۵۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
جغرافیا
شهر جیرفت در ارتفاع ۷۲۰ متر از سطح دریا و در دره ای پهن گسترده شده و از موقعیتی دشتی و کوهستانی برخوردار است. ارتفاع مرکز شهر جیرفت از حداقل ۶۶۱ متر (محله سرجاز) تا حداکثر ۸۱۹ متر (فرودگاه جیرفت) متغیر است.
این شهر از شمال، مشرق و مغرب بین ارتفاعات ساردوئیه، جبال بارز و اسفندقه محصور می‌باشد. کوه‌های جیرفت دنباله رشته کوه زاگرس جنوبی و ارتفاعات مرکزی می‌باشند و این بلندی‌ها شامل بحر آسمان در شمال و شمال‌غرب و جبال بارز در شرق و شمال شرقی هستند. قله نشانه با ارتفاع ۳۸۸۶ متر بلندترین قلّه جیرفت و کوه شاه جبال بارز با ارتفاع ۳۷۴۱ متر از مهم‌ترین قلل جیرفت می‌باشد.
جیرفت در فصول مختلف سال تحت تأثیر وزش بادهای محلی، منطقه‌ای و برون منطقه ای قرار می‌گیرد که این بادها، آب و هوای آن را دستخوش تغییرات می‌کنند. شهر جیرفت به علت قرار گرفتن در عرض‌های جنوبی کشور و واقع شدن در ارتفاع نه چندان بالا، دارای تابستان‌های گرم و نسبتاً مرطوب و زمستان‌هایی معتدل و کوتاه است، به شکلی که روزهای با دمای صفر درجه یا کمتر در طول فصل سرد از یک هفته تجاوز نمی‌کند و کمتر اتفاق می‌افتد.
جمعیت
شهر جیرفت چهارمین شهر پرجمعیت استان کرمان و هفتادو هفتمین شهر ایران از نظر جمعیت است. جمعیت این شهر بر اساس بر سرشماری سال ۱۳۹۵ مرکز آمار ایران، برابر ۱۳۰٬۴۲۹ است.
فرهنگ
زبان اکثر مردم جیرفت، فارسی است. اما در نواحی مختلف آن با لهجه ها و گویش های مختلف صحبت می کنند، زبان دوم مردم جیرفت زبانی محلی است، در جبالبارز؛ لهجه جبالبارزی و در ساردوئیه لهجه ساردوئی رواج دارد. این دو لهجه را می توان به آسانی از هم تشخیص داد. بیشتر واژگان آن ها با فارسی مشترک است یا تغییر آوایی در آن ها صورت گرفته است.
جاذبه ها
مهم ترین جاذبه های جیرفت شامل: موزه باستان شناسی جیرفت،مسجد جامع جیرفت، باغ ملی جیرفت، پارک ولیعصر، مقبره میرحیدر، شهر دقیانوس و تپه‌های کنار صندل است.
ره آورد
سوغات جیرفت تنوع بسیاری دارد. یکی از مشهورترین سوغات جیرفت، قالی گل سرخ است که به خارج از کشور نیز صادر می شود. مرکبات، آثار سفالگری، حصیربافی، پلاس بافی، خورجین و گلیم، آینه دوزی و سفره بافی از سوغات این شهر هستند.
اقتصاد
از محصولات جیرفت می‌توان به مرکبات مرغوب و همچنین خرمای کلوته اشاره کرد و محصولات سیفی جیرفت که در فصل زمستان، تأمین کننده نیاز کشور است و بخشی صادر می‌شود.
