کاشان؛ شهر گلاب، طبیعت و تاریخ

کاشان شهری تاریخی است و خاستگاه یکی از کهن‌ترین تمدن‌های جهان در منطقه ای بنام سیلک با قدمتی بیش از هشت هزار سال است. شهر کاشان بیست و هشتمین شهر پرجمعیت ایران است. این شهر، مهد تمدن و فرهنگ سنتی ایران است و دارای بیش از هفت هزار سال قدمت شهرنشینی و یکی از زیباترین شهرهای ایران است.
(برای آشنایی با شهرداری کاشان کلیک کنید.)

نام
−  گروهی اسم کاشان را برگرفته از «کی آشیان» به معنای جایگاه حاکمان می‌دانند.
−  گروهی لغت کاشان را به معنی خانه‌های تابستانی که با چوب و نی ساخته می‌شوند، می دانند.
−  گروهی معتقدند کاشان تحریف‌شدهٔ «کاسیان» و به معنای محل اسکان اقوام کاسی یا همان کاشی بوده‌است و امروزه کاشانی‌ها را «کاشی» خطاب می‌کنند.
−  گروهی از باستان شناسان پس از حفاریهای باستان شناسی در تپه های سیلک به این نتیجه رسیده اند که نام کاشان مشتق از کلمه کاشو یا کاسو است و آن نام قومی کهن بوده که در بین النهرین می زیسته اند و سپس به این سامان نقل مکان کرده و نام محل اسکان آنها کاسیان یا کاشیان خوانده شده است.
−  ملک الشعراء بهار در دیوان خود وجه تسمیه کاشان را معبد و جایگاه جشن و دل آسایی دانسته است.

پیشینه
کاشان، هزاران سال است که محل زندگی انسانها و اقوام گوناگون بوده و تمدنی کهن را در خود جای داده است. قدمت تاریخی منطقه کاشان مربوط است به یکی از کهن ترین مراکز استقرار بشر در فلات مرکزی ایران موسوم به سیلک. انسانها نزدیک به 7500 سال پیش در این قسمت که در 2 کیلومتری جنوب غربی کاشان قرار دارد، تمدنی را بنیان کردند که آبادانی کنونی منطقه کاشان می تواند ادامه همان تمدن باشد، هر چند که آنچه امروزه به عنوان کاشان مطرح است، هویتی کاملا اسلامی دارد. یک هیئت باستان شناسی فرانسوی به سرپرستی پروفسور رومن گریشمن طی سالهای 1311 تا 1313 شمسی در سیلک کاشان به کاوش و حفاری پرداختند و با به دست آوردن آثار سفالین و فلزی از دل تپه ها به نتایج شگفت انگیزی دست یافتند.

براساس تحقیقات این هیئت، اولین خواستگاه تمدن بشری و اولین سکونتگاه جمعی بشر در دشت و اولین نقطه ای که بشر با استفاده از مصالح ساختمان (خشت خام و ملاط گل ) به ساختن خانه پرداخته است، سیلک کاشان است. علاوه بر منطقه سیلک، مناطقی مانند غار رئیس، آتشکده نیاسر و آتشکده خرمدشت که مربوط به زمان ساسانیان است، برتداوم آن تمدن صحه می گذارد. علاوه بر آثار فوق، نویسندگان و مورخین نیز از دیرباز در آثار خود سخن از کاشان به میان آورده اند، از جمله: شرکت اهالی کاشان در جنگ هایی که در زمان ساسانیان روی می داده است و پس از آن هجوم عربها به کاشان و آبادانی شهر کاشان در دوران آل بویه، اهمیت پیدا کردن موقعیت کاشان در زمان حکومت سلجوقیان و آثار و ابنیه ‏ای که از این دوره باقی مانده است و نیز حمله وحشیانه مغولان در قرن هفتم به این شهر، پیمودن راه ترقی در دوران صفویان و آثاری که از این دوره به جای مانده، آثار و اخباری که از زمان قاجاریه و نیز دوران مشروطیت داریم، همکاری هایی که مردم کاشان در قیام های مردمی در مخالفت با رژیم پهلوی از جمله 15 خرداد 1342 و ادامه آن در انقلاب اسلامی ایران داشتند و... همه و همه بیانگر موقعیت و جایگاه تاریخی کاشان و حیات تاریخی مردم این دیار از حداقل 7500 سال پیش تاکنون در این خطه می باشد.

معماری: کاشان مانند دیگر شهرهای قدیمی ایران، معماری سنتی شهری‌ اش را تا اوایل قرن بیستم حفظ کرده بود. این چینش سنتی که در دوره‌ های سلجوقی و صفوی شکل گرفته بود و تا دوران قاجار ادامه یافته بود، در دوره پهلوی و به ویژه نیمه دوم قرن بیستم به شدت تغییر یافت.

شهر قدیمی کاشان را دیواری بلند محصور می‌کرده و رفت‌وآمد به درون شهر از چند دروازه صورت می‌گرفته‌ است. فضای درون شهر مانند دیگر شهرهای دوران میانهٔ اسلامی به چهار قسمت ارگ، مدارس، بازار و محلات تقسیم می‌شده‌ است. قلعه جلالی (ارگ حکومتی کاشان) که در زمان سلطان ملکشاه سلجوقی ساخته شده بود، در طول قرن هجده و نوزده میلادی از میان رفته در حالی که برج‌ها، دروازه‌ها و دیواره‌ های شهر در سراسر قرن نوزدهم باقی‌ مانده بودند.

با ظهور خودرو و ساخت خیابان‌ها، تا به حال کاشان بدون توجه لازم به عناصر تاریخی و شیوه زندگی بومی‌ اش رو به گسترش بوده‌ است. گسترش رابطه با تهران سبب ویران کردن قسمت شمال غربی دیوار شهر در ۱۹۲۰ شد. ساخت چند کارخانه و بانک، کاشان را به منطقه تاریخی فین وصل کرد. در سال‌های ۱۹۳۵–۱۹۴۵ سیاست دولت مرکزی در ساخت راه ماشین‌ رو بین تهران و کاشان سبب توسعه شهر در طول دو راه فین و تهران شد.

جغرافیا
شهر کاشان در شمال استان اصفهان و در میان کوهستان‌های قمصر و نیاسر و کویر مرکزی ایران واقع شده‌ است، جایی که از لحاظ پوشش گیاهی بیشتر فقیر است و در آن بوته‌ ها و درختچه‌ ها، کم و بیش یافت می‌شوند. شهر کاشان در شمال استان اصفهان و در میان کوه‌های کرکس و کویر مرکزی ایران واقع شده‌ است. دو قله بلند رشته کوه‌های کرکس، در همسایگی کاشان قرار گرفته‌اند. قله گرگش که در جنوب غرب کاشان در مجاورت شهر کامو و چوگان قرار گرفته است، توسط کارشناسان بین‌المللی، به عنوان مکان رصدخانه ملی ایران، خانه یکی از بزرگ‌ترین تلسکوپ‌های بزرگ خاورمیانه با نوین‌ ترین فناوری، برگزیده شد. قله اردهال‌ در غرب کاشان، بلندترین نقطه از ارتفاعات کاشان (ادامه رشته کوه‌های مرکزی) در مجاورت نیاسر و روستاهای نشلج و مشهد اردهال قرار دارد و همچنین به عناوین «دماوند کاشان» و «بام کاشان» شناخته می‌شود. فاصله شهر کاشان تا تهران 230 کیلومتر، تا قم 95 کیلومتر و تا اصفهان 210 کیلومتر می باشد. کاشان، با قرار داشتن در زنجیره بزرگ راه های کشور و واقع شدن بر سر راه اصلی ارتباطی شهرها و استان های شرقی، غربی، شمالی و جنوبی کشور دارای موقعیت ممتازی می باشد.

اقلیم این شهر که دارای دو بخش کوهستانی و کویریست، آن را به یکی از سکونتگاه‌های مهم در ایران بدل ساخته‌ است. آداب و رسوم گلاب‌گیری و قالی‌ شویان از مراسم سنتی این شهر است که سالانه بازدیدکنندگان زیادی را به خود اختصاص می‌دهد. مراسم گلاب‌گیری معمولاً از اوایل اردیبهشت ماه شروع شده و مراسم قالی‌ شویان در مهرماه هر سال در کاشان برگزار می‌گردد. از مناطق کویری کاشان می‌توان نوش آباد، سفیدشهر و … را نام برد. از مناطق کوهستانی کاشان نیز می‌توان قمصر، نیاسر، برزک و… را عنوان کرد. اسحق آباد (ساق‌آباد) روستایی بکر و زیبا در نزدیکی نیاسر مکان مناسب و خوش آب و هوایی برای کوه‌نوردی است.

فرهنگ
کاشان مهد تمدن و فرهنگ سنتی ایران است. این شهر دارای بیش از هشت هزار سال قدمت شهرنشینی است.این شهر، شهری با اصالت و با مشاهیر علمی و ادبی زیادی است و نقش پررنگی در صنعت گردشگری ایران دارد. عده‌ای از مورخین، کاشان را نخستین شهر ایران و جهان می‌دانند. از این شهر به عنوان پایتخت فرش ایران نام برده می شود و قالی کاشان نیز در میراث ناملموس یونسکو به ثبت رسیده است.

قومیت: مردم کاشان فارسی‌زبان و از نژاد فارس می‌باشند.

زبان، گویش، لهجه: زبان مردم این شهرستان فارسی است، ولی در روستاهای حاشیه شهر، زبان رایجی و تاتی رواج دارد.

جمعیت
براساس سرشماری سال 1395، جمعیت کاشان ۳۰۴،۴۸۷ نفر بوده است. این شهر حدود ۹۰ درصد جمعیت شهرستان کاشان (۳۶۴هزار نفر) را در خود جای داده‌ است. مردم کاشان فارسی‌ زبان بوده و از نژاد فارس می‌باشند. کاشان پر جمعیت‌ترین شهرستان استان اصفهان پس از مرکز استان است.

جاذبه ‎ها
بناها و خانه‌های تاریخی: مقبره ابولؤلؤ، خانه بروجردی، خانه طباطبایی ها، خانه عباسیان، مناره زین‌الدین، آرامگاه سلطان عطابخش، مسجد عمادی (مسجد میرعماد)، مسجد جامع، مدرسه سلطانی، مسجد آقابزرگ، قلعه جلالی، حمام سلطان امیراحمد و کاروان سرای امین الدوله، خانه بروجردی‌ها، خانه بنی کاظمی و خانه مرتضوی و...

بازارها: بازار بزرگ صفویه، بازار تاریخی کاشان

دیگر جاذبه‎ها: باغ فین، تپه های سیلک، شهر زیرزمینی نوش آباد، مدرسه آقابزرگ کاشان، غار نیاسر

ره‏آورد
کلوچه و پشمک، باقلوا کاشان، سوهان میرزا حسینی، حلوا ارده و ارده شیره

عرق گل محمدی (گلاب)، عرق بیدمشک، عرق نعناع، عرق کاسنی، عرق خارشتر، عرق هل، عرق شنبلیله، عرق دارچین، عرق شوید

انواع میوه خشک مثل زردآلو، آلوچه، انجیر، هلو و سیب.

صنایع دستی، فرش و قالی

اقتصاد
کشاورزی: منطقه کاشان از ویژگی های کشاورزی مهمی برخوردار است، به طوری که قسمت عمده زمین های اطراف کاشان، زیر کشت پنبه و غله است و همچنین انواع میوه ها از قبیل انار، انجیر، انگور، گوجه درختی، هندوانه، طالبی، چغندر، هویج، شلغم و نیز انواع سبزیجات و صیفی جات از جمله محصولات کشاورزی منطقه کاشان است. پرورش درختان و گل و گیاهان داروئی جهت تهیه گلاب و عرقیات گیاهی در منطقه، از جایگاه ویژه ای برخوردار است.

صنعت: از نظر صنایع، کاشان توسعه مناسبی یافته است و می توان از صنایعی مانند فرش ماشینی، ریسندگی، بافندگی، چینی سازی، ملامین، کاشی سازی، ابزارآلات صنعتی و دهها واحد صنعتی پیشرفته دیگر نام برد که کاشان را به یکی از مهم ترین قطب های صنعتی کشور تبدیل کرده است. تعداد واحدهای تولیدی فعال در این شهرستان متجاوز از 350 واحد می باشد.

صنایع دستی: در این زمینه کاشان از دیرباز زبانزد و مشهور بوده است. ولی با رشد فناوری ماشینی در صنایع، بعضی از صنایع دستی به فراموشی سپرده شده است. در روزگاران گذشته صنایعی مانند قالی بافی، شعربافی، زری بافی، مسگری،کاشی گری، سفالگری، ابریشم بافی، مخمل بافی، زیلو بافی و... در کارگاه های کوچک رواج داشته که با مرور زمان و همراه با تحولات اقتصادی - اجتماعی، یا بعضی از این صنایع مثل مسگری و شعربافی، سفالگری، ابریشم بافی رو به فراموشی می رود و بعضی از آنها مانند مخمل بافی، پارچه بافی، کاشیگری،قالی بافی در مجموعه های صنعتی بزرگ تولید می شود، ولی نه با آن ظرافتی که محصولات صنایع دستی برخوردار بودند.

منبع
ویکی پدیا
سایت شهرداری کاشان