امروزه توسعه برنامه ریزی شهری و افزایش میزان رضایت از کیفیت زندگی در فضاهای برنامه ریزی شده، از اهداف اولیه و اصلی شهرها محسوب می شود. به همین دلیل، محققان معتقدند برنامه ریزی همسو با بهبود کیفیت زندگی می تواند زمینه های دیگر توسعه مانند توسعه اجتماعی، اقتصادی و کالبدی را به همراه داشته باشد.
یکی از مهمترین اهداف مطرح کردن مفهوم «کیفیت زندگی شهری» اصلاح و تکامل توسعه از توسعه صرف کمی به توسعه پایدار شهری بوده است. در واقع کیفیت زندگی شهری یکی از اهداف اصلی توسعه پایدار و یکی از عوامل اساسی برای شکوفایی و ارتقا کیفیت زندگی است.
«کیفیت زندگی» مفهومی برای تعیین رضایت داشتن یا نداشتن افراد و گروهها از ابعاد مختلف زندگی تعریف میشود که میان رشتهای، گستردگی، پیچیدگی و چند بعدی بودن این موضوع باعث شده در رشته های گوناگونی از جمله شهرسازی، جغرافیا، جامعه شناسی، اقتصاد روانشناسی، علوم سیاسی، بازاریابی، مدیریت مورد استفاده قرار گیرد و دارای مفهوم و معانی متفاوت باشد. در این مقاله می خواهیم مهم ترین اقدامات مدیرات شهری برای بهبود کیفیت زندگی شهروندان را بررسی کنیم.
راهنمای طراحی شهری
استفاده از نیمکت، درختان، حمل و نقل چند وجهی (multi modal) و غذاهای محلی تنها تعداد محدودی از پیشنهادات آورده شده در راهنمای طراحی شهری است، راهنمایی که توسط مرکز طراحی فعال (Center for Active Design(CfAD)) تهیه شده است.
«دستورالعملهای طراحی شهری»،کتاب راهنمایی جدید برای شهرسازان است. این راهنما؛ مجموعه ای جدید از پیشنهادات برای فضاهای عمومی است که توسط مرکز طراحی فعال (مرکزی غیر انتفاعی که به ترویج راهحلهای طراحان برای بهبود سلامت عمومی میپردازد) و بنیاد شوالیه منتشر شده است.
پیشنهادات CfAD اگر چه ممکن است تکراری و قدیمی به نظر برسند مانند: کاشت درخت، بهبود حمل و نقل عمومی و ساخت خطوط دوچرخه سواری، اما با این وجود، دستورالعمل از این پیشنهادات به عنوان وسایلی برای رسیدن به هدفی خاص استفاده میکند؛ زندگی عمومی قدرتمند؛ چیزی که سازمان آن را موجب اعتماد، مشارکت و نظارت بیشتر مردم و نیز مشارکت بیشتر و آگاهانه آنها در رای گیریهای محلی تعریف می کند. باید دانست که این پیشنهادات نتیجه سالها تحقیق و پژوهش است.
خانم سوزان ناینِبِر، مدیر بخش مشارکت های CfAD در این زمینه می گوید: «این روزها آمریکا همچون مکانی چند قطبی به نظر میآید … مردم به دولت، شرکتها، رسانه ها و حتی همسایگانشان اعتماد نمیکنند. شواهد تجربی نشان می دهد که طراحی مناسب و نگهداری از محله هایمان باعث ایجاد حس اعتماد و اثر مثبت می شود. وقتی ما بر روی فضاهایی جمعی که هر روز در آنها حضور می یابیم [منظور محله ها]، تمرکز می کنیم، سپس می توانیم شروع به ساختن مجدد این اعتماد از دست رفته در سطح محلی کنیم.»
CfAD و بنیاد شوالیه؛ رویکردی علمی نسبت به طراحی شهری انتخاب کرده اند. آنها به انجام نظرسنجی، مطالعات میدانی، آنالیز داده ها و انجام پژوهشهای تاریخی پرداخته اند تا متوجه شوند آیا اقداماتی نظیر کاشت گیاهان، ساخت نشانههایی جهت پذیرش و خوشامدگویی به مردم و نگهداری بهتر از محیط میتواند نگرش افراد نسبت به دولتهای محلی شان را بهبود بخشد یا خیر؟ این پژوهش همچنین به مطالعه مواردی می پردازد که باعث نظر نامساعد مردم نسبت به شهرشان می شود. به عنوان مثال، بر اساس نتایج این پژوهش وجود زباله در کوچه و خیابان ۱۰% از غرور و افتخار به جامعه محلی، ۵% از اعتماد به پلیس، و ۴% از اعتماد به دولت محلی میکاهد.
CfAD نتایج تحقیقات خود را در راهنمای طراحی شهری اش منتشر کرده است. جوانا فرانک؛ مدیر اجرایی CfAD میگوید: «تحقیقات ما به نتایج بسیار جالب توجهی رسیده است؛ تغییرات نسبتا اندکی میتواند باعث به وجود آمدن تغییرات کاملا مشهودی در آگاهی و ادراکات مدنی شود. همچنین متوجه شدیم که مردم بدون توجه به سن و مشخصات دموگرافیک و اقتصادی_ اجتماعی خود، واکنشهای مشابهی نسبت به تغییرات در طراحی دارند».
این مرکز معتقد است که شهرها با اجرای پیشنهادات داخل این گزارش میتوانند موجب ایجاد این حس در شهروندان شوند که آنان بخشی از یک هویت جمعی هستند، شهروندان را نسبت به استفاده منظم از فضاهای جمعی (که موجب تعاملات بیشتر میان مردم با پیشینههای اقتصادی و اجتماعی متفاوت میشود) مشتاق و جذب کنند و مردم را برای تبدیل شدن به استادان و طرفدارانی جدی برای فضاهای جمعی هدایت کرده و آنها را برای مشارکت بیشتر در انتخابات محلی تشویق کند.
راهکار شهرها برای بهبود کیفیت زندگی
ایجاد شبکه پیاده جامع با امکان جابجایی آزادانه شهروندان
مردمی که در محلاتی با قابلیت پیاده روی بیشتر زندگی می کنند، عموما حس تعلق بیشتری نسبت به جامعه خود دارند و از شبکه های اجتماعی قویتری در میانشان برخوردارند. علاوه بر این کسانی که به صورت دائم و مکرر پیاده روی میکنند، نسبت به کسانی که به ندرت پیادهروی میکنند، دارای سطوح بالاتری از اعتماد اجتماعی (۴ درصد) و مشارکت (۶ درصد) هستند.
ایجاد امکانات بیشتر برای پیادهروها با ایجاد شرایط مناسب برای پیاده ها
براساس نتایج مطالعات، مردم عموماً پیادهروهای حاشیهای، در جادهای با چند خط عبور و با سرعت بالا را به عنوان مسیری مناسب برای پیادهروی به حساب نمیآورند. از طرف دیگر، پیادهروی در پیاده رویی که دارای ردیفی از درختان در دو طرف است و در حاشیه خیابانی اصلی و شلوغ قرار گرفته، می تواند نظر مردم را نسبت به تردد در آن جلب کند. پارک Porch که پارکی کوچک در نزدیکی ایستگاه حمل و نقل خیابان سیام (اصلی ترین ایستگاه حملونقل فیلادلفیا) است، نمونه ای از این مورد در عمل است.
توسعه شبکه ای ایمن و به هم پیوسته برای دوچرخه سواران با ایجاد زیرساختهای ضروری
پژوهشها اینگونه نشان می دهند که روابط اجتماعی هنگامی که دسترسی به حملونقل عمومی سخت و دشوار است و یا مردم اقدام به خرید خودرو شخصی میکنند، ضعیف می شود.
تقویت سیستمهای حمل و نقل عمومی
این مورد به وسیله افزایش میزان خدمات قابل اطمینان و ساخت ایستگاههایی با امکانات رفاهی بیشترفاصله طولانی برای رسیدن به حوزههای رایگیری و کمبود گزینههای حمل و نقل انجام می شود و با مشارکت پایین رأیدهندگان مرتبط است.
تخصیص زمینهایی برای اختلاط کاربریها در داخل محلات و در بین ساختمانهای مسکونی
پژوهشها نشان داده اندمردمی که در فاصله میان پارکها و مراکز خردهفروشی زندگی میکنند، امکان بیشتری دارد که با همسایگانشان مواجه شوند. این موضوع خود موجب افزایش ارتباطات اجتماعی و تقویت اعتماد اجتماعی میشود. قرار دادن فضاهای مسکونی، تجاری و تفریحی در کنار هم، حتی در یک ساختمان و یا یک بلوک میتواند ارتباط همسایگان با هم را افزایش دهد.
تشویق ایجاد مسکن با قیمت های متنوع در محله
ترکیبی از خانه های یارانه ای، خانههای مقرون به صرفه و خانههایی با قیمت بازار میتواند به ایجاد موازنهی اقتصادی و ثبات در محله کمک کرده به اتحاد و یکپارچگی جمعیت شناختی و اقتصادی کمک کند و موجب کاهش تمرکز فقر در یک مکان خاص شود.
مدیریت پسماند
این مورد شامل پاک کردن محیط از زباله، بهبود روند جمعآوری و بازیافت زباله، بهبود نظافت خیابانها، افزایش تعداد مخازن جمعآوری زباله و مخازن پسماندهای قابل بازیافت می شود. براساس پژوهشها زباله با اعتماد اجتماعیِ از بین رفته در ارتباط است.
پاکسازی و استفاده از زمین های خالی
کسانی که در بررسی میدانی ACES شرکت کرده اند، گفته اند که در زمینهای خالی نزدیک محل سکونتشان یک پارک کوچک عمومی یا یک هنر عمومی اجرا شده است، دارای میزان بیشتری از اعتماد، مشارکت و نظارت بودهاند و در انتخابات محلی مشارکت بیشتری داشته اند.
طراحی برای کودکان
عموماً زمانی که زمینهای بازی، میادین ورزشی و سایر امکانات در شرایط نامطلوبی برای کودکان و خانوادهها قرار دارد، اعتماد اجتماعی نیز کاهش می یابد. از طرف دیگر، افزایش و بهبود امکانات برای کودکان می تواند موجب تقویت و افزایش اعتماد اجتماعی در میان تمام ساکنان شود، حتی در میان کسانی که دارای فرزند نیستند.
لزوم توجه به وجود درختان و فضای سبز در تمام توسعههای جدید
مطالعه ای در بالتیمور به این یافته رسیده است: محلاتی که دارای تراکم بیشتری از درختان هستند دارای سطح بالاتری از سرمایه اجتماعی نیز هستند، به این معنا که همسایه ها روابط نزدیکتری دارند و احتمال اعتماد آنها به یکدیگر بیشتر است.
بهبود وضعیت باغچهها در فضاهای عمومی
در این زمینه باید به زمان توسعه مناطق مسکونی کسانی که باغبانی میکنند توجه کرد که در مقایسه با کسانی که این کار را انجام نمی دهند، وابستگی بیشتری به جامعه محلی خود دارند. همچنین باغچه ها به عنوان فضایی برای انجام تعاملات بین فرهنگی و بین نسلی عمل میکنند.
نگهداری و استفاده از میراث تاریخی
ساختمانهای تاریخی، فضاهای عمومی و نشانههای محلی موجب ایجاد حسی قوی از ارتباط با مکان در افراد میشوند.
ترویج غذاهای محلی
بازار کشاورزان می تواند از محصولات کشاورزی محلی حمایت کند، در حالیکه جشنواره های دوره ای میتواند باعث آشنایی بیشتر مردم با آشپزی و غذاهای محلی شود. بسیاری از جوامع محلی اقدام به برگزاری جشنواره هایی در زمینه غذاهای محلی میکنند تا هم افراد محلی و هم گردشگران از آن بازدید کنند. علاوه بر اینها طراحی غذامحور می تواند با بی عدالتیها مبارزه کند.
بهبود ایوان و پیشخوان ساختمانهای عمومی
با راهکارهایی ساده نظیر نصب صندلی، نورپردازی مناسب یا کاشت گیاهان می توان به این مورد دست یافت.چنین عناصری میتواند موجب دلپذیرتر و پذیراتر شدن ساختمانهای عمومی شود.
نصب نشانه ها و علائم مثبت
این مورد برای تشویق افراد نسبت به ورود به فضاهای عمومی و استفاده از امکانات آن، در نظر گرفته شده است. لازم نیست که نشانهها در فضاهای عمومی همواره بر روی قواعد تاکید کنند. یکی از عکس های آزمایشی ACES الهامبخش مسئولان شهر شارلوت برای انجام تغییراتی در شهر شد. بر اساس این تغییرات، علائم قدیمی و قانون مبنا در پارک های محلی (نظیر نشانه ورود س گهای بدون قلاده ممنوع) با علائم مثبت جایگزین شدند. این موضوع باعث ایجاد حسی خوشایند در افراد میشود. نتایج نشان میدهد که علائم و نشانههای مثبت در پارکها و فضاهای خارج از خانه میتواند موجب افزایش میزان اعتماد اجتماعی شود.
نصب علائم مسیر یابی
مسیریابی موثر و کارا به شهروندان و گردشگران کمک میکند تا فضاها و ساختمان های عمومی را راحتتر پیدا کنند، این موضوع حضور افراد در زندگی اجتماعی را تسهیل میکند.
سرمایه گذاری بر روی صندلیهای فضاهای عمومی
مکانهای نشستن میتوانند به قابل بازدیدتر شدن فضاها و میدانهای عمومی کمک و مردم را به سوی خود جذب کنند. نصب نیمکت برای برآوردن نیازهای افراد مسن، تسهیل حرکت و جابجایی در داخل محله و همچنین ایجاد مکانهایی برای مشاهده و ارتباط با دیگران، از جمله موارد ضروری هستند. علاوه بر اینها، نیمکتها و مکانهای نشستن تاثیر مثبتی بر روی سرزندگی خیابانهای تجاری دارند.
روشنایی ساختمانها و پارکهای عمومی
بررسی های ACES نشان میدهد افرادی که از پارکهایی با روشنایی مناسب و مطلوب استفاده میکنند، به مسئولان محلی اعتماد بیشتری دارند، مشارکت شان در انتخابات محلی قابل ملاحظه است، بر روی همسایگان خود نظارت بیشتری دارند و در زندگی عمومی افراد فعال تری هستند. طبق این پژوهش، چراغهای شکسته با کاهش ۲۰ درصدی در درک امنیت محله توسط مردم مرتبط است.
برگزاری جشنهای مرتبط با انتخابات در بیرون از مکان رای گیری
مطالعه در بین ۱۴ جامعه محلی در ایالات متحده به این یافته رسیده است که جشنهای روز انتخابات که غذای رایگان و موسیقی جزئی از برنامههای آن است، محیطی شاد و اجتماعی برای رایگیری ایجاد میکند و با مشارکت بیشتر رایدهندگان در انتخابات مرتبط است.
استفاده مجدد از زیرساختهای بدون استفاده
تاریخ توسعه شهرها نشان میدهد که شهرهای زیادی با چالش موانع کالبدی (مانند بزرگراهها، خطوط ریلی، سایتهای صنعتی و پارکینگ های بزرگ بلااستفاده) مواجه اند. مشکلات ناشی از چنین موانعی اغلب بر ساکنان کمدرآمد یا جامعه رنگین پوستان تحمیل میشود.
