با افزایش تهدیدات تغییرات آب وهوایی، آلودگی و تقلیل منابع طبیعی و تنوع زیستی، تغییر در سبک زندگی و بهره گیری از محیط زیست ضروری به نظر می رسد. ایده طراحی شهری بیوفیلیک یا شهری با رشد هماهنگ زیستی، پیشنهادی است در مقابل افزایش روزافزون این فشارها. طراحی بیوفیلیک می تواند در کاهش استرس، افزایش خلاقیت و روشنی بخشی به افکار و در نهایت، ایجاد سلامتی و تسریع در روند بهبود زندگی انسان، مفید باشد. به همین دلیل، روی آوردن به این ایده توسعه شهری برای همه ساکنین شهرهای زمین، ضروری است که هر چه بیشتر به سمت رفع معضلات ناشی از آلودگی محیط زیست، گام های اساسی بردارند.
هدف طراحی شهری بیوفیلیک
شهر در بستر محیط طبیعی شکل گرفته است و به نوعی جزئی از طبیعت محسوب می‌شود. طراحی شهر در گذشته بر مبنای توجه به ویژگی‌ها و خصایص طبیعی انجام می‌شد، اما طی سال‌های اخیر این هم زیستی و رابطه متعامل با طبیعت به دست فراموشی سپرده شده است. افزایش روز افزون و بی رویه جمعیت شهرهای جهان به خصوص شهرهای کشورهای در حال توسعه، مصرف منابع شهری را افزایش داده و طراحی نامتناسب و بدون برنامه نیز موجب شده تا شهرها و ساکنان آن با مشکلات عدیده زیست محیطی دست به گریبان باشند.
مدیران و برنامه‌ریزان در بعضی شهرها، بازنگری جدی در روند طراحی و برنامه‌ریزی شهری خود داشته و توانسته‌اند هرچه بیشتر بسترها و زیرساخت‌های لازم را برای برقراری رابطه دوسویه و متعامل با طبیعت فراهم کنند. طراحی شهری بیوفیلیک در راستای تحقق چنین شهری گام می‌دارد.
آب؛ زیرساخت اولیه شهر بیوفیلیک
شهر بیوفیلیک؛ شهر دوستدار طبیعت است، شهری که حیات جانوری، موجودات زنده و عناصر طبیعی، به ویژه فضای سبز در آن وجود داشته باشد و هوا و آب مصرفی شهروندان آن سالم باشد. در چنین شهری فضای سبز در سطح معابر، دیواره خانه‌ها و روف گاردن‌ها وجود دارد و اکوسیستم‌های طبیعی در چنین شهری رشد می‌کند. برای دستیابی به شهر بیوفیلیک نیاز است زیر ساخت‌های لازم فراهم شود و زیر ساخت اولیه چنین شهری ذخایر آب است.
آب یعنی آبادی و مکان بی آب، بیابان است، بنابراین بسیار مهم است که حداقل ذخایر آبی در یک شهر بیوفیلیک وجود داشته باشد. ایران کشوری است که میزان بارش آن کمتر از یک سوم متوسط جهانی است، بنابراین در چنین کشوری با شهرهای خشک، نیاز است به منظور ایجاد بیوفیلیک، گیاهان خشک پسند یا شور پسند که در مناطق خشک و بیابانی یافت می‌شود، استفاده شده و آب نیز بازیافت شود تا با توجه به کمبود منابع آبی، شهر به خوبی سرسبز باشد.
شهرهای بیوفیلیک؛ تعادل و تعامل با طبیعت
شهرهای بیوفیلیک، تعادل و تعاملی را با طبیعت برقرار کرده‌اند. بیوفیلیک در حوزه‌های مختلف از جمله شهر بیوفیلیک، معماری بیوفیلیک و پدیده‌هایی که به نوعی سازگاری با طبیعت را مدنظر قرار می‌دهند، مورد بررسی قرار می‌گیرد. هرچه سازگاری و تعامل میان شهر و طبیعت بیشتر برقرار شود، زیست‌پذیری و کیفیت زندگی برای ساکنان و گردشگران بیشتر خواهد بود. توجه به پوشش گیاهی و فضای سبز، توجه به عناصر طبیعی مثل آب، جهت‌گیری شهر نسبت به تابش خورشید، تناسبات و اندازه شهر موجب سازگاری بیشتر با طبیعت می‌شود، در حالی که متأسفانه امروزه اندازه و تراکم‌ها در شهرها چندان سازگاری با طبیعت ندارد.
شهر بیوفیلیک باید فارغ از آلودگی‌های صوتی، منظری، هوا و آب باشد و بسیار مهم است که رابطه متعامل با طبیعت همانند گذشته برقرار شود تا بسیاری از آلودگی‌های امروز شهرها به تدریج از میان برود. در راستای ایجاد طراحی شهری بیوفیلیک، نیاز است شهر با مصالح بومی و موادی که در محیط طبیعی شهر وجود دارد، ساخته شود تا رابطه شهر و طبیعت به صورت متعامل برقرار شود در حالی که امروزه مصرف سوخت و انرژی‌های فسیلی در شهرها مشکلات زیادی را ایجاد کرده است، توجه به جانوران، درختان بومی و حفظ و نگهداری آنها، همینطور توسعه نمای پنجم در ساختمان‌ها و ساختار شهر بسیار مهم و حائز اهمیت است.
تاثیر شهروندان در حفظ و توسعه شهر بیوفیلیک
البته در این میان توجه به قلمروهای محیطی اطراف شهر نیز از اهمیت زیادی برخوردار است و در این راستا باید باغات اطراف شهرها حفظ شده و گسترش داده شود تا یک نظام توسعه پایدار بر مبنای مؤلفه‌های پایداری زیست محیطی، برای اقشار مختلف شهروندان شکل بگیرد. شهروندان شهر بیوفیلیک دغدغه و حساسیت خاصی نسبت به حفظ و توسعه محیط زیست دارند که بخشی به صورت عینی و بخشی از طریق ایجاد زیرساخت‌های سبز مثل احیای چشمه ها، قنات‌ها و رود دره ها محقق می‌شود.
متأسفانه در اکثر شهرهای کشور ایران، رودخانه‌های شهری با فاضلاب درگیر شده و بستر آنها پوشانده شده است، لذا در برنامه‌ریزی برای شهر بیوفیلیک باید به دنبال احیای رودخانه ها بود تا آبی زلال و طبیعی در شهر جریان پیدا کند و تعاملی میان انسان و محیط برقرار شود. چنین رویکرد بیولوژیکی و زیست محیطی در ارتباط با شهرهای بیوفیلیک وجود دارد و راهکارها، ترفندها و تجربیات زیادی در این حوزه به خصوص در کشورهای توسعه یافته، مورد توجه است.
در آخر باید تاکید کنیم که اتصال محکم زندگی انسان و طبیعت به عنوان عنصر ذاتی و فطری، این تصور بشر برای فرار از تحت سلطه بودن سیستم های حیات به وسیله پیشرفت بشریت و فناوری‌های نوین به شکلی که توانایی تغییر و انتقال بنیادین جهان طبیعت را داشته باشد را زیر سؤال برده است و به تبع این طرز فکر باعث فروپاشیدن محیط طبیعی و جدایی مردم از اکوسیستم و فرآیندهای طبیعی شده است. از طرفی زندگی شهرنشینی و پیشرفت‌های فناوری، انسان را از طبیعت دور کرده است و عدم آسایش و آرامش انسان را به دنبال داشته است. بنابراین نیاز است تا همه ما تمام توان و هوشمندی لازم برای استفاده مثبت از پتانسیل های طبیعت را به دست آوریم.
منبع
مرجع دانش
گروه معماری فدوی
ایمنا
