آستارا، شهری بندری در ساحل غربی دریای خزر (کاسپین) و در شمالی‌ترین نقطه استان گیلان و آخرین نقطه مرزی ایران و جمهوری آذربایجان و از نظر جغرافیایی در مرکز تالش بزرگ (شامل تالش جنوبی در خاک ایران و تالش شمالی در خاک جمهوری آذربایجان) قرار دارد. آستارا از شرق به دریای خزر، از شمال به آستارای جمهوری آذربایجان، از غرب به استان اردبیل و از جنوب به شهرستان تالش در استان گیلان، محدود شده است.
(برای آشنایی با شهرداری آستارا کلیک کنید.)
نام
منشا نامگذاری درباره منشا و چگونگی پیدایش نام این شهر دو نظریه متفاوت وجود دارد. نظریه اول نام آستارا را برگرفته از ترکیبی در زبان تالشی می‌داند. مطابق این نظریه، نام این شهر برگرفته از واژه آسته رو در زبان تالشی است. درباره وجه تسمیه نام این شهر گفته شده که کاروانان و مسافران زمانی که به این منطقه مردابی ساحلی می‌رسیدند، ناچار به حرکت آهسته تر می‌شدند و واژه آسته رو (آهسته رو) تالشی به مرور تبدیل به آستارا شده است. جالب این که در محله عنبران محله آستارا. جالب این که مردم هنوز هم به این شهر اوستورو می‌گویند.
نظریه دوم این نام را تشکیل شده از دو بخش «آست» + «آرا» می‌داند. «آست» در ترکی به معنی پایین و فرودست و «آرا» یا «آرالیک» به معنی سرزمین یا دشت هموار است. مطابق این نظریه آستارا واژه ای ترکی به معنی دشت هموار و کم ارتفاع است و به دشت هموار و کم ارتفاعی بر می‌گردد که شهر آستارا در آن قرار دارد. از زمان صفویه تا قاجاریه، نام آستارا تنها به منطقه‌ای میان انزلی و رود ارس که بخشی از آن در حال حاضر جزو جمهوری آذربایجان است، اطلاق می‌شده است.
پیشینه
قدیمی‌ترین مآخذی که در آن از آستارا یاد شده، کتاب حدود العالم (تألیف ۳۷۲ هجری) است. در این کتاب از شهر «استراب» نام برده شده که گویا در محل آستارای امروزی بوده است. سرزمین گیلان در سده چهارم هجری از لاهیجان تا نزدیکی‌های باکو را شامل می‌شده و شامل ۸ ناحیه بوده که استراب یکی از این نواحی به‌شمار می‌رفته است. اما به‌طور کلی در کتب تاریخی نامی از آستارا (به شکل فعلی) و شهرها و روستاهای اطراف آن به میان نیامده و گویا این شهر در گذشته —برخلاف امروز— از اهمیت چندانی برخوردار نبوده است. کهن‌ترین اشاره ها به نام آستارا در کتاب «گلستان و دیلمستان» مربوط به ظهیرالدین مرعشی (سدهٔ نهم هجری) دیده می‌شود که این اشاره‌ها ۳ بار به صورت «آستارا» و یک بار به صورت «استاره» (آستاره) بوده است.
ولایت آستارا و مردم آن علی‌رغم نقش مهمی که در روی کار آمدن شاه اسماعیل یکم و تثبیت حکومت صفویان داشت، در دوران شاه عباس به علت قیام حمزه‌خان مورد خشم و غضب قرار گرفت ولی در زمان شاه صفی که ساروخان مهرانی حاکم آستارا بود، بار دیگر آستارا و حاکمش مورد توجه قرار گرفت. آستارا در ابتدای حکومت خانات تالش، مرکز حکومت آنان بود. البته این مرکزیت بعدها به لنکران منتقل شد. از سده ۱۰ تا ۱۲ هجری، خانات تالش آستارا خودمختاری داشتند. «میرمصطفی‌خان» و «میرحسن‌خان» از حکام آستارا در این دوره بودند. آستارا به موجب عهدنامه ترکمانچای که در سال ۱۸۲۸ میلادی میان دولت ایران و روسیه منعقد گردید، به دو قسمت تقسیم شد؛ قسمتی از شهر که در شمال آستاراچای واقع است، به دولت روسیه واگذار گردید و این رودخانه به عنوان مرز میان دو کشور شناخته شد.
جغرافیا
شهرستان آستارا از شمال با کشور جمهوری آذربایجان، از غرب به شهرستان نمین (استان اردبیل)، از جنوب به شهرستان طوالش همسایه است. همچنین از شمال به رودخانه مرزی آستاراچای، از جنوب به رود قره‌سو و از غرب به کوه‌های تالش محدود می‌شود. میانگین دمای آستارا ۱۵٫۴ درجه سانتی‌گراد بوده، کمینه دمای ثبت شده در این شهر، ۷٫۸- درجه سانتی‌گراد و مربوط به ژانویهٔ ۲۰۰۸ میلادی و بیشینه دمای ثبت شده در آن، ۳۶٫۶ درجه سانتی‌گراد و مربوط به اوت ۲۰۰۶ میلادی بوده است.
جمعیت
جمعیت شهرستان آستارا بر اساس سرشماری سال ۱۳۵۵ خورشیدی، ۳۵٬۹۴۵ نفر بوده و طبق برآورد سال ۱۳۶۳ خورشیدی، به ۴۳٬۸۶۴ نفر رسیده و بر اساس سرشماری ۱۳۸۵ جمعیت شهرستان ۸۱٬۲۳۴ نفر بوده‌است. طبق آخرین آمار براساس سرشماری سال ۱۳۹۵ شهرستان آستارا دارای جمعیت ۹۱٬۲۵۷ نفر و ۲۸٬۷۴۲ خانوار است.
فرهنگ
زبان بیشتر مردم آستارا ترکی آذربایجانی است. عده ای از مردم نیز به زبان تالشی صحبت می‌کنند. به جهت اینکه جمعیت غالب در آستارا را مردمان آذری تشکیل می‌دهند، اسلام و شیعه اثنی عشری و اقلیت سنی شافعی دین و مذهب مردمان آستارا به شمار می‌رود. مردم این شهر به ائمه معصومین ارادت خاصی داشته و هم‌زمان با شیعیان سراسر جهان طبق یک رسم دیرینه در روز بزرگداشت مقام و منزلت معصومین، دسته های عزادار زنجیر زن و سینه زن مساجد، هیئت‌های مذهبی، تکایا و حسینیه‌ها این شهر با خواندن نوحه‌های سوگ انگیز به ترکی به عزاداری پرداخته و طبق یک سنت دیرینه شب عاشورا را در امامزاده ابراهیم و قاسم به شب زنده داری می‌پردازند.
جاذبه ها
آبشار لاتون
تله کابین حیران
گردنه حیران
پناهگاه حیات وحش لوندویل
باغ پرندگان آستارا
کوته کومه
تالاب استیل
جنگل فندقلو
آستاراچای
پارک جنگلی بی‌بی یانلو
ساحل صدف
باغ ملی
باغ چای عباس‌آباد
بهشت کاکتوس‌ها
کوه اسپیناس
ساحل شریعتی
آسیو شوان (آسیاب آبی)
چشمه آب گرم علی داشی
پیست کارتینگ حیران
سورتمه (حیران)
ره آورد
کاشی معرق، حصیربافی و سبد بافی، سفالگری و کوزه گری، نمد مالی و زیلو و جاجیم بافی، قالی بافی و گلیم بافی کلوچه ویژه آستارا(شور چرگی)، شیرینی بیشی رضاپور، عسل گردنه حیران، رب ازگیل، به، انار، آلوچه محلی، دوشاب محلی، تورماهیگیری، ماهی، سیر و پیاز شیرین، یمیش یا همان خربزه محلی می باشد.
اقتصاد
از نظر اقتصادی می‌توان گفت آستارا به هیچ کدام از شهرستان‌های هم تراز خود شباهتی ندارد. وجود نقطه صفر مرزی با شوروی در گذشته و جمهوری آذربایجان در حال حاضر و همچنین دارا بودن مرز آبی و خاکی با این کشور از جمله دلایل این ناهمگونی است. آستارا به سبب واقع شدن در گلوگاه حیاتی دریای خزر و همچنین نزدیکی به مرکز کشور (نسبت به دیگر نقاط مرزی کشور) با فاصله ۵۳۰ کیلومتر از تهران و ۱۹۰ کیلومتر از مرکز استان گیلان از ویژگی‌های طبیعی منحصربه‌فردی سود می‌برد.
منبع
ویکی پدیا
دانشگاه آزاد آستارا
کجارو
