شهر ایلام، مرکز استان ایلام است. این شهر در حصاری از کوه‌ها و ارتفاعات جنگلی واقع شده و آب و هوایی معتدل کوهستانی و بهاری دارد. دانشگاه علوم پزشکی ایلام و دانشگاه ایلام دو دانشگاه مهم این شهر هستند. ایلام دارای منابع خوب گاز و نفت است. درضمن قرار گرفتن بر سر زائرین کربلا، این استان را از این حیث حائز اهمیت کرده است.
از سال ۱۳۱۶ ه.ش در تقسیمات کشوری، ایلام بخشی از استان پنجم یعنی کرمانشاهان گردید. درسال ۱۳۴۳ ه.ش محدوده کنونی استان ایلام به عنوان فرمانداری کل شامل شهرستان‌های ایلام، دره‌شهر، دهلران و مهران بخشی از استان کرمانشاه به تصویب هیئت وزیران رسید. طی این مصوبه، بخش‌هایی از لرستان و خوزستان به ایلام ملحق شدند. در فروردین ۱۳۵۲ پس از تصویب هیئت وزیران فرمانداری کل ایلام و پشتکوه شامل فرمانداری های ایلام، دره شهر، مهران و دهلران به استان ایلام تبدیل شد.
(برای آشنایی با شهرداری ایلام کلیک کنید.)
نام
در دوره ساسانی، تازیان این شهر را «جبال» می‌نامیده اند. ایلام در گذشته ده بالا نامیده می‌شد. بعدها به دلیل حکومت و ساخت وساز، حسینقلی خان ابوقداره والی لرستان پشتکوه، به حسین‌آباد معروف شد. معانی دیگر ایلام عبارت است از: طعام عروسی ساختن، مهمانی عروسی کردن، طعام عروسی کسی را بردن، ولیمه دادن، مهمانی عروسی دادن و مجتمع و فراهم آمدن خوی و خرد این معانی معانی همگی بامسمی و متناسب با ویژگی‌های منطقه ای و بومی ساکنان این نواحی است.
ایلام در دوره قاجار به این علت که مقر تابستانی والی بود، به لرستان پشتکوه معروف بوده است و در شهریور سال ۱۳۰۷ شمسی به ایلام تغییر نام یافته است.
پیشینه
این سرزمین، بنا به اسناد تاریخی فراوان، بخشی از کشور عیلام باستان بوده که در حدود ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد به فرمان آشور بانی پال منقرض شد. در کتیبه های بابی، عیلام را ” آلامتو” یا “آلام”خوانده اند که به قولی به معنای کوهستان یا “کشور طلوع خورشید” است. مدتی پس از سقوط عیلام، حوزه فرمانروایی آنان به دو منطقه تحت نفوذ پارس ها و مادها در غرب تقسیم شد. در دوره هخامنشی جزئی از امپراطوری هخامنشی بوده است. بعد از تسخیر ایران به وسیله اعراب مسلمان، احتمال دارد که این ناحیه جزئی از ایالت کوفه باشد. از اوایل قرن چهارم تا اوایل قرن ششم خاندان حسنویه کرد بر لرستان و ایلام حکومت می کردند و از سال۵۷۰ تا ۱۰۰۶ اتابکان لر بر لرستان و پشتکوه حکومت کرده اند. از سال ۱۳۰۹ شمسی در تقسیمات کشوری، ایلام جزو استان پنجم یعنی کرمانشاه گردید. ایلام از دیرباز جایگاه شهرنشینی و گهواره فرهنگی ایرانیان بوده است.
در دوره ساسانی بخشی از سرزمین «پهله» یا «پهلو» شمرده می‌شده از سده چهارم تا میانه های ششم قمری، این منطقه بخشی از عراق عجم بود و برای مدتی هم به عنوان پایتخت فصلی خاندان حسنویه کرد درآمد. این شهر در سال۱۳۵۲ از استان پنجم به مرکزیت کرمانشاه جدا شد و تبدیل به استان شد. از سال ۱۳۱۶ ه.ش در تقسیمات کشوری، ایلام بخشی از استان پنجم یعنی کرمانشاهان گردید. در سال ۱۳۴۳ ه.ش محدوده کنونی استان ایلام به عنوان فرمانداری کل شامل شهرستان‌های ایلام، دره‌شهر، دهلران و مهران بخشی از استان کرمانشاه به تصویب هیئت وزیران رسید. هسته اولیه شهر با پیوستن چند عنصر دست کم بیش از یک قلعه کشاورزی که در کنار یا نزدیکی یکدیگر قرار داشته‌اند، شکل گرفته است. توسعه فیزیکی شهر ایلام پس از سالهای اولیه اسلام، بیشتر در تداوم راه‌هایی که به طرف شرق و جنوب شهر قرار داشته‌است، بوده است و در اواخر قرن چهارم و اوایل قرن پنجم، استخوان بندی شهر شکل اصلی خود را گرفته است.
جغرافیا
ایلام از شمال به کوه‌های شنه چیر، از شرق به کوه‌های شلم و از غرب به کوه قلاقیران و نهایتا رشته کوه کبیرکوه در جنوب منتهی می‌شود و بین ۳۳ درجه و ۲۱ دقیقه و ۳۰ ثانیه تا ۳۳ درجه و ۵۱ دقیقه و ۴۸ ثانیه عرض شمالی و ۴۵ درجه و ۴۱ دقیقه و ۰۷ ثانیه تا ۴۶ درجه و ۵۱ دقیقه و ۱۹ ثانیه طول شرقی در شمال غربی استان قرار گرفته و با شهرستان‌های ایوان، سیروان، چرداول، دره شهر، مهران و کشور عراق همسایه است.
شهر ایلام در حصاری از کوه‌ها و ارتفاعات جنگلی استقرار یافته که دارای آب و هوای معتدل کوهستانی با میانگین بارش سالیانه ۶۱۹/۵میلیمتر و متوسط دمای مطلق آن از۱۳/۶- تا ۴۱/۲ درجه سانتیگراد در تغییر است. آمار ایستگاه‌های مطالعاتی نشان می‌دهد که ماه ژانویه (دی-بهمن) به عنوان سردترین ماه و ژوئیه (تیر-مرداد) به عنوان گرم ترین ماه سال می‌باشند. دمای ایستگاه‌ها از فروردین تا تیرماه سیر صعودی داشته و بعد به تدریج سیر نزولی پیدا می‌کند.
فرهنگ
قومیت: اقوام ساکن در ایلام شامل لر، لک، کرد، ملکشاهی، خزلی، آبدانانی، ایلامی، بدرهای، عرب هستند.
زبان: ساکنین شهر ایلام به زبان کردی صحبت می‌کنند. زبان لری نیز دست کم در گذشته در ایلام رایج بوده است.
جمعیت
براساس سرشماری سال 1395، جمعیت شهر ایلام 194030 نفر بوده است. استان ایلام از نظر جمعیتی سهم اندکی از جمعیت کل کشور به خود اختصاص داده‌است (۷۷/۰ درصد جمعیت کل کشور در سال ۱۳۸۵). نسبت جنسی، رشد شهرنشینی و بعد خانوار جمعیت استان ایلام در اکثر سرشماری‌ها بالاتر از سطح کشوری بوده است. جمعیت استان ایلام طی سالهای ۱۳۵۵ تا ۱۳۷۵ از رشد بالاتری نسبت به کل کشور برخوردار بوده، ولی طی سالهای ۱۳۷۵ تا ۱۳۸۵، رشد جمعیتی پایین‌تر از متوسط رشد جمعیت کشور داشته است. تراکم جمعیت در استان ایلام پایین‌تر از تراکم کشور بوده است و در ارتباط با مهاجرت استان باید گفت که استان ایلام به دلیل فقدان زیر ساخت‌های اقتصادی لازم، در سالهای ۱۳۶۵ تا ۱۳۸۵ خالص مهاجرتی منفی داشته است.
جاذبه ها
ایلام جاذبه های تاریخی زیادی دارد که بسیاری از آنها سابقه تاریخی چندهزار ساله دارند:
غار زینگان، قلعه هزار درب، ماداکتو یا سیمره یا دره شهر (اولین شهر ساسانی ایلام)، قلعه والی (موزه مردم شناسی ایلام)، کاخ فلاحتی (موزه کشاورزی ایلام)، تنگ کافرین، دریاچه دوقلو سیاه گاو، چشمه قیر دهلران، قلعه چکر بولی، دژ پشت قلعه، قلعه سام، قلعه سه کسان، طاق شیرین و فرهاد، و...
رهآورد
شیرینی: بژی برساق، کله کنجی، حلوای بگل، شله کینه، نان ساجی، نان پیگ، نان گرده، ترخینه، برنج عنبربو، بنه
روغن حیوانی و عسل کوهی،
گلیم برجسته، چیغ بافی، گیوه،
اقتصاد
صنایع ایلام: پالایشگاه گاز ایلام، پتروشیمی ایلام، کارخانه سیمان ایران و تعدادی کارخانه تولیدی بزرگ و کوچک
کشاورزی: تولید محصولات باغی نظیر زیتون، گردو و انگور آبی
خدمات: ارائه خدمات مرزی و بازرگانی مثل: دایر نمودن رستوران، مراکز اقامتی و... به مسافران عراق به علت قرارگیری در مسیر زائرین کربلا
