خمینی شهر؛ دومین شهر متراکم ایران

خمینی‌شهر، شهری در بخش مرکزی شهرستان خمینی‌شهر و در استان اصفهان در مرکز ایران است. این شهر از سال ۱۳۳۵ تا ۱۳۵۷ همایون شهر و پیش تر از آن سدِه (سه ده یا سه دژ) و ماربین نامیده می‌شد. اولین پارک رشد علم و فناوری یونسکو در خاورمیانه نیز در خمینی شهر واقع شده است.
(برای آشنایی با شهرداری خمینی شهر کلیک کنید.)

نام
این شهر از سال ۱۳۳۵تا ۱۳۵۷ همایون شهر و پیش تر از آن سَدِه (سه ده یا سه دژ، به این علت که این منطقه دارای سه روستا یا همان سه ده بوده است) و ماربین نامیده می‌شد.

پیشینه
خمینی شهر بخشی از بلوک ماربین از توابع اصفهان محسوب می‌شد. مهربین دیاری است که هزاران سال بر خطه‌ی سر سبز زاینده‌ رود می‌درخشد و صدها آبادی را در دل خود جای داده است. بزرگترین محله‌ های مهربین خوزان، ورنوسفادران و فروشان است که با هم جمع شده و سده را پدید آورده‌ اند. ماربین که برگردان شده مهربین است، سر بر کوه و پای در رود دارد و مادی‌ های خروشان در رگ آن می‌جوشد. روستاهای ماربین اکنون به جمع شهرهای خمینی‌ شهر، درچه، کوشک و اصغرآباد پیوسته‌ اند و جمعیتی بیش از سیصد هزار نفر را در خود جای داده‌ اند. تاریخ این شهر به اندازه تاریخ ایران است.

قوم عیلامیان بر کوه آتشگاه قلعه ساخته و قوم ماد بر آن مادی کشیده‌ اند. این دیار، سه لایه تاریخی دارد که مدیون پایتختی آن است. ساسانی و سلجوقی و صفوی. از دوره ساسانی چیزی به جز آتشکده و نام‌های بر آمده از آتش بر جای نمانده است و از دوره سلجوقی، دانشمندان بزرگی همچون مافروخی هرستانی و ابن مردویه فروشانی که اولین کتب تاریخ اصفهان را نوشته‌ اند. دوره صفویه، اوج شکوفایی سده بوده است که با کشت پنبه و تنباکو تولید و صنعت را در دست گرفتند. پس از صفویه، در برابر حمله افغان‌ها ایستادند و شکست سختی به محمود افغان دادند و بعد از آن در تمام دوره‌ ها، شکوه و ایستادگی خود نکاستند. در جنگ تحمیلی بیش از ۲۳۰۰ شهید تقدیم انقلاب نمودند که نام شهید اشرفی اصفهانی و رضا مؤذنی بر آن می درخشد.

جغرافیا
شهر خمینی شهر با مساحت برابر ۱۷۵ کیلومتر مربع، در منطقه بلوک ماربین و در ۱۲ کیلومتری شمال غربی اصفهان واقع شده و از شمال به شهرستان شاهین شهر و میمه، از شرق و شمال شرقی به شهرستان اصفهان، شمال غربی و غرب به شهرستان نجف آباد و از جنوب به مرزهای قانونی شهر اصفهان و فلاورجان، محدود می‌شود. نواحی شمال و شمال غربی آن را کوه‌های محمودآباد با ۲۴۷۳ متر و سرچاه ۲۲۵۰ متر و کوه صالح یا صلا با ۲۵۱۱ متر فرا گرفته و نواحی جنوبی و خاوری آن را دشت همواری پوشانده‌ است. در شمال شهر ارتفاعات سید محمد و پلارت با ارتفاع ۲۴۵۰ متر (محمودآباد)، زیبایی خاصی به منطقه داده‌است. ارتفاع شهرستان از سطح دریا، حدود ۱۵۹۵ متر و به قولی ۱۶۰۲ متر است، بنابراین، ۱۸ متر از اصفهان مرتفع تر می‌باشد. موقعیت جغرافیایی شهر خمینی شهر "۴۵ '۳۱ °۵۱ طول شرقی و "۰۰'۴۱ عرض شمالی است. در برخی کتب دیگر طول و عرض جغرافیایی خمینی شهر را چنین محاسبه نموده‌ اند؛ ۵۱ درجه و ۳۵ دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ و۳۲ درجه و ۴۱ دقیقه عرض شمالی از استوا و نیز ۴۰ دقیقه و ۳۲ درجه عرض جغرافیایی و ۳۳ دقیقه و ۵۱ درجهٔ طول جغرافیایی. در این ناحیه شاخه‌هایی از زاینده رود به صورت مادی و کانال آب‌رسانی مورد استفاده قرار می‌گیرند. خمینی شهر در ۳۲٫۶۹۴۸۰۶° شمالی و  ۵۱٫۵۳۲۶۱۴° شرقی قرار دارد و از شمال به شهرستان برخوار و میمه، از شرق و شمال شرقی به شهرستان اصفهان، شمال غربی و غرب به شهرستان نجف آباد و از جنوب به مرزهای قانونی شهر اصفهان و فلاورجان محدود می‌شود.

فرهنگ
قومیت: فارس

زبان، گویش، لهجه: مردم خمینی ‌شهر به زبان فارسی که در اصطلاح محلی به آن «ولاتی» یا سِدِهی گفته می‌شود، سخن می‌گویند. این گویش که جزو گویش‌های مرکزی ایران است، گویش اهالی تعدادی از محلات خمینی‌شهر از قبیل ورنوسفادران، اسفریز، باولگان، زاغ‌آباد، کوشکباج، گاردر و گارسله است که در حال حاضر بیشتر اهالی محله باولگان از این گویش در مکالمات روزمره استفاده می کنند. متاسفانه این گویش در حال فراموشی است، ولی با این حال به همت اهالی باولگان و شهردار خمینی شهر اقداماتی از جمله برگزاری کلاس های آموزشی و گردهمآیی ها و شعر خوانی ها به زبان ولاتی، این زبان همچنان زنده مانده است. این گویش در نواحی اطراف اصفهان مانند ونداده، رودشت، کوهپایه، گرکویه، هرند، گز برخوار، خورزوق، وانشان، مشکنان، ورزنه، سیان، اژیه، قورتان، ینگ‌ آباد و غیره نیز بکار می‌رود.

شاعرانی مثل درویش عباس از شهر گز یا رضا مداحی از شهر کوهپایه و بسیاری دیگر از شاعران به نام ولاتی‌ سرا بودند. در محله ورنوسفادران خمینی‌ شهر نیز بیش از ده تن از شعرا و ترانه‌سرایان به این زبان شهر گویش می‌کردند و ترانه سروده‌ اند. از جمله استاد طلایی، استاد قیام، اصغر حاج حیدری (خاسته)، سعید بیابانکی، داود حاج حیدری، حسین حاجی هاشمی و غلامرضا مهدی‌پور.

جمعیت
جمعیت شهر خمینی شهر طبق سرشماری سال ۱۳۹۵ برابر با 247128 نفر بوده است.

جاذبه‎ ها
از دیدنی‌های خمینی شهر می‌توان به خانه سرتیپ سدهی، خانه تاریخی زهتاب خوزان، عصارخانه صفوی، مجموعه حمام‌ها، مجموعه مساجد، برج کبوتر بوستان مهر، خانه تاریخی خلیلی‌ها، آرامگاه ابن مردویه و همچنین جاذبه‌ های طبیعی مانند غار دستکند قهرمان به قدمت دوران عیلامی، چشمه بژن، دره مویی، چشمه لاوه و پارک جنگلی اشاره کرد.

ره‎آورد
قالی، قلمزنی، خاتمکاری، مسگری، نبات، نان گلی، کماج، آلبالو، گلابی و سیبری و حوله‌ بافی

اقتصاد
خمینی شهر (همایونشهر) در سال‌های نه چندان دور، یکی از تولیدکنندگان اصلی گلابی در سطح استان و کشور بود. بیشترین کشاورزی این شهرستان در حاشیه زاینده رود واقع است (درچه پیاز) که پیاز و سیب زمینی و محصولات جالیزی تولید می کنند. باغداران این شهر نیز علاوه بر شاه میوه، گلابی دو فصله و انواع دیگر گلابی (کبوتربچه، گونجانی، لاقه، لالا، قارا سوری، جوزقند، آردالانی، لپ سرخ)، محصولی منحصر به فرد و بومی به نام سیبری تولید می‌کنند. این میوه خوشمزه، آبدار، ترد و با طعم گلابی است که رایحه سیب را همراه دارد. گفتنی است این شهر تولیدکننده بهترین تنباکوی طلایی جهان می‌باشد که تماماً به کشورهای خارجی (کشورهای عربی مانند عراق) صادر می‌گردد. همچنین، این شهر از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان گل، انواع کاکتوس و محصولات گلخانه‌ ای می‌باشد، به‌ طوری‌ که بزرگترین مرکز گل شب بوی کشور در این منطقه قرار دارد.

از صنایع این شهر می‌توان سنگبری، موزائیک سازی، خاتم کاری، قلمزنی، مسگری، تولیدی ظروف ملامین، نساجی، دباغی، حوله بافی و قالی بافی را نام برد که بیشتر کارخانه‌ های سنگبری در شهرک صنعتی محمودآباد و شهرک صنعتی دوشاخ قرار دارند و از شهرتی جهانی برخوردار می‌باشد.

منبع
ویکی پدیا